«افزایش بهره‌وری موقوفات و دارایی‌های در اختیار»، «دستیابی به درآمدهای پایدار»، «پایبندی و پیشرانی در سیاست‌های اقتصاد مقاومتی» و «مدیریت آثار اجتماعی فعالیت‌های اقتصادی و تلاش در جهت افزایش کیفیت زندگی مردم» از جمله رویکردهایی است که در سند سیاست‌های کلان آستان قدس رضوی مدنظر قرار گرفته و مسئولیت پیگیری و تحقق اهداف مرتبط با آن، بر عهده بنیاد بهره‌وری موقوفات گذاشته شده است. به این منظور و در اواخر سال 1400، برنامه راهبردی و عملیاتی میان‌مدت ۳ ساله بنیاد بهره‌وری موقوفات برای سال‌های 1401 تا 1403 هم راستا با چشم‌انداز ترسیم شده تدوین شد؛ برنامه‌ای که در آن بر تولیدات مبتنی بر دانش برای بهره‌ورسازی موقوفات و دارایی‌های در اختیار تأکید و توجه ویژه‌ای شده است. در گفت‌وگو با دکترسید مهدی سدیدی، رئیس بنیاد بهره‌وری موقوفات آستان قدس رضوی، چرایی حضور این آستان در عرصه‌های اقتصادی را بررسی کرده‌ایم و از او درباره برنامه‌های پیش رو پرسیده‌ایم.

دلیل حضور آستان قدس رضوی در این عرصه که رویکرد و هدف آن را هم مشخص می‌کند، رفع نیازهای کشور، منطقه و مجموعه‌های تابعه این آستان از جمله حرم مطهر است که این مهم در دوران پس از انقلاب با جدیت دنبال شده است. در دوره جدید و پس از ابلاغ ساختار جدید آستان قدس رضوی، نگاه به این حوزه جدی‌تر از گذشته شد و به همین دلیل بنیاد بهره‌وری موقوفات شکل گرفت تا به‌طور تخصصی تحقق اهداف را دنبال کند.

نکته مهم این که طبق شواهد و گزارش‌های نهادهای رسمی، شرکت‌ها و مؤسسات ذیل آستان قدس رضوی جزء طلایه‌داران صنعت و تولید در کشور هستند و اهمیت این دستاورد وقتی بیشتر می‌شود که بدانیم بسیاری از این فعالیت‌ها در راستای خدمت به مردم و رفع بخشی از نیازهای کشور بوده است؛ به‌عنوان مثال سنگ بنای شرکت داروسازی ثامن با رویکرد تأمین سرم موردنیاز کشور در ابتدای دهه ۶۰ گذاشته شده که نشان می‌دهد یکی از اهداف مهم سرمایه‌گذاری‎‌ها در آستان قدس رضوی، رفع نیازهای مردم به‌ویژه در حوزه سلامت و درمان بوده است. سامان داروی هشتم هم یکی دیگر از شرکت‌های دارویی زیرمجموعه بنیاد بهره‌وری موقوفات است که محصول فاکتور هشت را به عنوان داروی ضروری بیماران هموفیلی تولید می‌کند. همچنین آستان قدس رضوی به حوزه صنایع کشاورزی و تبدیلی هم ورود کرده که دلیل آن، در اختیار داشتن دارایی‌های ذاتی و اراضی موقوفه‌ای است که واقفان خیراندیش به نام حضرت رضا (ع) وقف کرده‌اند و ما مکلف به بهره‌وری مناسب از آن‌ها هستیم و خوشبختانه در این عرصه نیز دستاوردهای بزرگی برای کمک به صنعت کشاورزی کشور داشته‌ایم. موضوع دیگر اینکه، یکی از مزیت‌های صنایع زیرمجموعه آستان قدس رضوی،عرضه مستقیم آن از تولیدکننده به مصرف کننده است، در واقع این صنایع محصول خود را به طور مستقیم و از طریق خرده‌فروشان و فروشگاه‌ها به دست مصرف‌کننده نهایی می‌رسانند و این رویکرد هم کمک‌کننده بخش اقتصاد و تولید کشور است.

مدیریت دارایی‌های منتسب به آستان حضرت رضا (ع) که عمدتاً املاک، مستغلات و اراضی موقوفه و همچنین شرکت‌ها و مؤسسات تشکیل‌شده بر پایه وقف است، به عهده بنیاد بهره‌وری موقوفات گذاشته شده و از همین رو این بنیاد بازوی درآمدی، سرمایه‌گذاری و اقتصادی آستان قدس رضوی به حساب می‌آید. نکته مهم این است که تمامی منابع درآمدی آستان قدس رضوی از محل موقوفات و نذورات تأمین می‌شود و به همین دلیل برای خدمت‌رسانی شایسته به زائران و مجاوران حضرت رضا‌(ع) و همچنین توسعه این خدمات، حتما باید پشتوانه منابع مالی آن را تأمین کرد و این موضوع مسئولیت ما در بنیاد بهره‌وری موقوفات را سنگین‌تر می‌کند.

وجه سرمایه‌گذاری در آستان قدس رضوی قبل از بُعد اقتصادی، یک وجه حقوقی فقهی دارد، یعنی از منظر حقوقی و شرعی، جنس دارایی‌های این آستان به گونه‌ای است که منابع مالی باید از محل عواید حاصله تأمین شود، چرا که به دلیل وقفی بودن بسیاری از این دارایی‌ها، اصل آن قابل هزینه کردن نیست و صرفاً می‌توان با بهره‌وری مناسب، عواید آن را بر اساس نیت واقف هزینه کرد؛ آن هم در حوزه‌هایی مانند اداره حرم مطهر، تأمین هزینه‌های جاری نگهداری حرم، اجرای پروژه‌های عمرانی و توسعه اماکن متبرکه که به همت مدیریت عالی حرم انجام می‌شود. همچنین بخش قابل توجهی از عواید حاصل از موقوفات نیز بر اساس نیات واقفان در حوزه‌های متعددی همچون طرح‌های اجتماعی و حمایتی بنیاد کرامت، برنامه‌های علمی - پژوهشی سازمان علمی و فرهنگی آستان قدس رضوی و... هزینه می‌شود تا خادمان حضرت رضا (ع) هم با حفظ کرامت و عزت، حامی محرومان و مستضعان باشند و هم در حوزه‌های مهم علمی و فرهنگی اقدامات اثرگذاری انجام دهند.

بنابراین، با توجه به لزوم مدیریت هزینه‌کرد عواید و از طرفی اصالت حقوقی و شرعی دارایی‌های آستان قدس رضوی، سرمایه‌گذاری در این آستان مقدس به یک اصل تبدیل شده است. وقتی شرط حقوقی و فقهی حاکم می‌شود و در واقع قرار است از عواید دارایی‌ها استفاده شود، ما برای بهره‌وری مناسب از موقوفات، مکلف به سرمایه‌گذاری هستیم و این مسئله، یک امر لازم برای تأمین هزینه‌های فراوان آستان قدس رضوی در عرصه‌های خدمت‌رسانی به زائران و مجاوران است.

بنیاد بهره‌وری موقوفات در حوزه املاک و مستغلات، اصل را بر افزایش بهره‌وری در منابع و تولید قرار داده است. تلاش بر این بوده که از منابع و دارایی‌ها، نیروی انسانی و حتی برند رضوی که به نوعی مهم‌ترین سرمایه اجتماعی بنیاد بهره‌وری موقوفات محسوب می‌شود، به درستی بهره گرفته شود تا در نهایت به بهره‌وری کمی و کیفی دست پیدا کنیم. همین مزیت باعث شده است تا بتوانیم به سهم خود قدمی برای تأمین نیازهای مردم در حوزه‌های مختلف برداریم. با هدف‌گذاری‌های صورت گرفته در بودجه سال ۱۴۰۲ و ترسیم نقشه راه، تمام توان خود را به کار خواهیم گرفت تا وضعیت بهتری از لحاظ درآمدی و بهره‌ورسازی منابع داشته باشیم.

تحریم‌های ظالمانه اگرچه از یک بعد به خوداتکایی، کاهش وابستگی و توانمندسازی صنایع کمک می‌کند اما در امر تجارت، داد و ستد و همچنین از بُعد روانی، باعث اخلال در فعالیت‌های اقتصادی به‌ویژه در حوزه‌های دارویی، هایتک و تکنولوژی می‌شود. از طرفی بخش عمده‌ای از مواردی که بنیاد بهره‌وری موقوفات و شرکت‌ها و مؤسسات تابعه درگیر آن هستند، موضوعاتی عام است که همه بخش‌های فعال در حوزه سرمایه‌گذاری با آن دست و پنجه نرم می‎کنند. تمامی این موضوعات دسته‌‎بندی و مسائل اصلی هر بنگاه احصاء شده که برخی در حوزه مواد اولیه، برخی فروش و بعضی هم در حوزه منابع انسانی است. در حل این مشکلات هم بنیاد بهره‌وری موقوفات، صرفاً ناظر نیست و نقش حامی دارد. ما تلاش خود را به‌کار گرفته‌ایم تا مسیر را برای کاهش مشکلات شرکت‌ها و مؤسسات زیرمجموعه در این زمینه‌ها هموار کنیم.

در شرکت‌ها و مؤسسات اقتصادی آستان قدس رضوی درمجموع بیش از ۱۱ هزار نفر نیرو در صنایع کشاورزی، دامپروری، دارویی، املاک و مستغلات و... مشغول به‌کار هستند که با توجه به درآمد و سود خالص شرکت‌ها، مشخص خواهد شد صنایعی که در سبد سرمایه‌گذاری‌های آستان قدس حضور دارند از اشتغال‌زایی بالایی برخوردار هستند؛ در واقع نیروی کار بیشتر به‌ازای واحد درآمد آن مجموعه به‌کار گرفته شده است که به این حوزه‌ها، صنایع کاربر می‌گویند. نیروی انسانی یکی از مهم‌ترین سرمایه‌های آستان قدس رضوی است و عواید حاصل از فعالیت این نیروها، بودجه آستان قدس رضوی را تأمین خواهد کرد تا با اتکا به آن، مهم‌ترین هدف و مسئولیت این آستان، یعنی ایجاد شرایط زیارت آرام و مجاورت آسان برای عموم مردم فراهم شود. این هدف به نوبه خود سرمایه‌گذاری محسوب می‌شود، چراکه رویکرد آستان قدس رضوی از سرمایه‌گذاری روی دارایی‌های فیزیکی، به سمت سرمایه‌گذاری در عرصه‌های معنوی و ارتباطات روحانی زائران و مجاوران متمرکز است.

نقش دانش در افزایش بهره‌وری و توسعه بنگاه‌ها انکارناپذیر است، هیچ حرکت اقتصادی و سرمایه‌گذاری بدون در نظرگرفتن مؤلفه دانش مؤثر نیست. به همین دلیل رهبر معظم انقلاب در نام‌گذاری سنوات طی دهه اخیر، همواره به مقوله اقتصاد توجه جدی داشته‌اند و در سال 1401 نیز حرکت در مسیر تولید دانش‌بنیان و کارآفرین را مورد تأکید قرار دادند. آستان قدس رضوی نیز به فرمان رهبر انقلاب لبیک گفت و توسعه فعالیت‌ها در عرصه دانش‌بنیان را یکی از اولویت‌های اصلی برنامه‌های خود در سال 1401 قرار داد. به جرأت می‌توان گفت این آستان در حوزه تکنولوژی و صنایع هایتک در اکوسیستم اقتصادی کشور، پیشروی بلامنازع است. رویکرد آستان قدس رضوی به‌ویژه در سال‌های اخیر، روی سرمایه‌گذاری‌های دانش‌بنیان و فعالیت‌های جسورانه علمی ـ تکنولوژیکی متمرکز شده است. پایه‌گذاری «پردیس سلامت» با محوریت داروسازی ثامن یکی از این اقدامات است که به‌منظور حضور و فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه دارو انجام شده تا با حمایت از طرح‌های دانش‌بنیان، به نوبه خود به رفع نیازهای مردم کمک کنیم. علاوه براین، شرکت صنایع پیشرفته رضوی به طور مجزا حمایت از ۱۰ طرح دانش‌بنیان را بر عهده دارد تا از طریق پشتیانی مادی و معنوی و بدون هیچ گونه تصدی‌گری، از شرکت‌های دانش‌بنیان برای نیل به استقلال اقتصادی و خودکفایی در تولید محصولاتی که وابسته به خارج هستیم، حمایت کند.

با تدبیر تولیت و قائم مقام محترم ایشان، برنامه راهبردی سه ساله همه شرکت‌های ذیل بنیاد بهره‌وری موقوفات عملیاتی شده و مسیر راه مشخص است. طبق این برنامه و بر اساس هدف‌گذاری‌های انجام شده، درصدد هستیم در عرصه تولید حضور جدی‌تری داشته باشیم و ظرفیت‌هایمان در صنایع مختلف افزایش دهیم. توانایی این کار هم موجود است و به‌عنوان مثال، در حال حاضر شرکت داروسازی ثامن بیش از یک سوم تولید صنعت سرم‌سازی کشور را در اختیار دارد، به‌همین دلیل برنامه‌ریزی شده است تا با اتکا به توان موجود، در حوزه‌های فعلی فعالیت و همچنین صنایعی که در آینده وارد خواهیم شد نیز سهم بالایی از بازار را به‌دست بیاوریم. باور ما این است که مهم‌ترین عامل نجات‌بخش برای کشور، تولید انبوه فناورانه است و امیدواریم شرکت‌ها و مؤسسات اقتصادی آستان قدس رضوی بتوانند با پتانسیل خوبی که دارند و با استعانت از حضرت رضا (ع)، در این مسیر سربلند باشند.