عبدالحمید طالبی، رئیس سازمان علمی و فرهنگی آستان قدس رضوی در گفت‌وگوی پیش رو اقدامات این سازمان در سال 1401 را تشریح کرده است. وی در این گفت‌وگو با تقسیم عملکرد برنامهای مجموعه‌ها و مؤسسات ذیل این سازمان به دو بخش «علمی» و «فرهنگی»، دربارۀ چشم‌انداز و رویکردهای پیش روی سازمان نیز توضیح داده است. آنچه در ادامه می‌آید، مشروح این گفت‌وگو است:

بخش مهمی از تأکیدات رهبر معظم انقلاب در احکام متولیان آستان قدس رضوی، بهره‌گیری از ظرفیت عظیم آستان قدس رضوی در حوزه‌های علمی و فرهنگی به‌عنوان مأموریت آستان است که می‌تواند در عرصه‌های ملی و بین‌المللی اثرگذار باشد. در این راستا افتخار انتصاب مجموعه سازمان علمی و فرهنگی به «عالم آل محمد (ص)» وظیفه این سازمان را نسبت به انجام امور علمی و فرهنگی جدی‌تر و حساس‌تر کرده است.

مأموریت اصلی ما احیای امر اهل بیت (ع) و به ویژه تبیین و ترویج معارف حضرت رضا (ع) است. از همین رو بهبود ارتباط با مخاطبان و توسعه ارتباط و تعامل با نهادهای داخلی و بین‌المللی را از برنامه‌های اصلی خود می‌دانیم تا با توجه به داشته‌هایمان به ویژه در بخش نسخ خطی، کتابخانه‌ها و ظرفیت‌های بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، بتوانیم پشتوانه‌ای قوی برای آستان قدس رضوی و مرجعیت علمی در سطح جهان اسلام ایجاد کنیم.

یکی از مسائل مورد تأکید تولیت محترم آستان قدس رضوی مبحث امتداد اجتماعی تولیدات و فعالیت‌های علمی و فرهنگی است. از همین رو اجتماعی‌سازی آموزه‌ها در رأس فعالیت‌های علمی و فرهنگی آستان قدس رضوی قرار گرفته است که این بخش را به عنوان رویکرد در فعالیت‌های پیش رو به طور جدی دنبال می‌کنیم.

یکی از اتفاقات بسیار ارزشمند و مهم دیگر در سال 1401 ارتقای موقعیت حقوقی بنیاد پژوهش‌های اسلامی همزمان با سالگرد تأسیس این مرکز به جایگاه «پژوهشگاه» بود که اساسنامه آن توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب و ابلاغ شد. در واقع با این اقدام مسئولیت این مرکز سنگین‌تر شده است که باید با سازوکار جذب هیئت علمی توانمند، بتواند در جهت خدمت به علوم اسلامی و معارف رضوی و نیازهای مورد نظر نظام جمهوری اسلامی گام بردارد.

از جمله اقدامات علمی سازمان طی سال جاری برگزاری جشنواره «صنایع خلاق فرهنگی عالم آل محمد» بود تا طبق آن بتوانیم از شرکت‌های دانش‌بنیان بخش فرهنگی که در حوزه فرهنگ رضوی دارای ایده‌های ناب اما نیازمند حمایت هستند، پشتیبانی کنیم. از همین رو موضوع جشنواره در گام نخست در سطح ملی طراحی شد و مسئولیت آن بر عهده دانشگاه امام رضا (ع) قرار گرفت تا با همکاری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، حوزه‌های علمیه مشهد و قم و تشکل‌های مردمی فعال در این زمینه، بتوانیم از ابتکارات و ایده‌های جدید درخصوص صنایع خلاق حمایت کنیم.

ایجاد نگاه تحولی در دانشگاه‌های امام رضا (ع) و علوم اسلامی رضوی از دیگر اقداماتی بود که با توجه به ضرورت‌های کنونی جامعه و نیازمندی‌های حوزه علم و فرهنگ، در این دو دانشگاه آغاز شد:

الف: دانشگاه بین‌المللی امام رضا (ع)

• اضافه کردن سه رشته جدید.
• رویکرد تحولی در ارتباط با صنعت و اندیشمندان حوزه صنعت که به صورت ابتکاری آغاز و در این ارتباط دو طرح «کار در عرصه» و «دستیار فناوری» در دانشگاه امام رضا (ع) اجرایی شد.
• در حوزه پژوهشی نیز سه رویداد بین‌المللی همچون همایش‌های «امام رضا (ع) و علوم روز»، «اوقات فراغت» و «نقش رشته‌های مهندسی در توسعه ایران و عراق» برگزار شد.
• هدف‌گذاری برای راه‌اندازی پنج مجله جدید.

ب: دانشگاه علوم اسلامی رضوی

• تقويت برنامه‌هاي تبليغي و شبكه‌سازي بين نهادها و نخبگان علمی فعال در زمينه ترويج معارف اهل بيت‌ (ع) با ایجاد رشته تخصصی تبلیغ و ارتباطات دینی در گروه علوم اجتماعی و راه‌اندازی و تقویت مرکز تبلیغ و ارتباطات دینی.
• گسترش پژوهش‌هاي بنيادي و كاربردي (تقاضامحور مسئلهمحور) مانند: امكان‌سنجي طرح بانكداري متناسب با رسالت‌هاي آستان قدس رضوي، طرح صندوق مشترك سرمايه‌گذاري وقف از نظريه تا عمل و...
• کاربردی کردن آموزش و پژوهش از طریق ایجاد واحدهای درسی کارورزی، کاربردی و مهارتی.

سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی که بهره‌وری از ذخایر ارزشمند در موزه‌ها را در دستور کار خود قرار داده است، در تلاش است برخی از ذخایر و نفایس موجود در موزه را در قالب اقتصاد فرهنگ تجاری‌سازی کند. همچنین با توجه به ضرورت توسعه فضای مجازی، گسترش کتابخانه‌ها و موزه دیجیتال را با محوریت اشاعه سیره رضوی در اولویت فعالیت‌های خود دارد.

افتتاح گنجینه عظیم آثار مکتوب آستان قدس رضوی از اتفاقات مهم امسال بود که در اردیبهشت‌ماه رقم خورد. براساس برآورد کارشناسان، این گنجینه ظرفیت ذخیره‌سازی تا یکصد میلیون منبع اطلاعاتی و چاپی اعم از آرشیو مطبوعات، سند، نسخه خطی و چاپ سنگی و موزه‌ای را تا 50 سال آینده خواهد داشت.

افتتاح این مخزن برای کتابخانه حرم مطهر به عنوان قدیمی‌ترین نهاد در آستان قدس رضوی که صاحب نفایس و گنجینه‌های ارزشمند و تراث جهان اسلام و شیعه است، کاملاً ضروری بود.

دومین اجلاسیه «امام رضا (ع) و گفت‌وگوی ادیان» در دهه کرامت امسال برگزار شد. به دنبال آن، با دستور تولیت آستان قدس رضوی کنگره جهانی امام رضا (ع) که با 4 دوره برگزاری فاخر از دهه 60 آغاز شده و حدود 12 سال مسکوت مانده بود. حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر سعیدرضا عاملی به عنوان دبیر این کنگره انتخاب شد. موضوعات این کنگره بر اساس اقتضائات روز در سطح جهانی و ملی از سال 1403 تا 1415 به صورت دوسالانه برگزار خواهد شد. بر همین اساس موضوعات طراحی و سیاست‌های مورد نظر تصویب و برخی پیش‌نشست‌های آن به همت معاونت بین‌الملل سازمان علمی و فرهنگی طی سال جاری برگزار شد و بنا داریم پنجمین دورۀ این کنگره را در سال 1403 با عنوان «عدل برای همه و ظلم برای هیچکس» برگزار کنیم.

یکی دیگر از تحولاتی که طی امسال تصمیم‌گیری و آسیب‌شناسی شد، دوسالانه شدن جشنواره کتاب رضوی بود. تیرماه امسال سیزدهمین جشنواره کتاب سال رضوی با حضور حجت‌الاسلام والمسلمین احمد مروی، تولیت آستان قدس رضوی و جمعی از مسئولان حوزه فرهنگ و هنر برگزار شد. در این دوره از جشنواره ۴۱۰ اثر از ۱۶ کشور از جمله ایتالیا، پاکستان، ترکیه و... به دبیرخانه جشنواره ارسال شد.

در بخش علمی یکی از ابتکارات تولیت آستان قدس رضوی، ایجاد مدرسه عالی فقاهت بود این مدرسه به دنبال تدوین نرم‌افزار تمدن نوین اسلامی با رویکرد فقهی است و به عنوان یک نهاد اصیل حوزوی برای رسیدن به اجتهاد تمدن‌ساز پاسخگوی نیازهای جامعه اسلامی خواهد بود. این مدرسه نه تنها رقیب حوزه‌های علمیه و دانشگاه علوم اسلامی رضوی نیست، بلکه می‌تواند بازوی علمی و فقهی‌‎ای برای سایر مجموعه‌ها به‌ویژه مجموعه‌های علمی باشد و چون نام مبارک امام رضا (ع) روی این مجموعه گذاشته شده، باید مدرسه‌ای فاخر و در شأن جایگاه امام هشتم باشد. این مدرسه با اسلوب حوزوی اداره می‌شود و در سطح عالی، مطالعات علوم اسلامی را دنبال می‌کند.

در دوره جدید مدیریت مؤسسه آفرینش‌های هنری متأثر از نگاه خاص تولیت آستان، محور اصلی فعالیت‌های مؤسسه آفرینش‌های هنری تدوین و تقویت مکتب هنری جدیدی به نام «مکتب هنر رضوی» قرار گرفت.

در آستان مقدس حضرت رضا (ع) آثار هنری متعددی به مدت چندین قرن پرورش پیدا کرده است که امروز در مجموعه «مکتب هنر رضوی» تلاش می‌شود این امر در هنرهایی از جمله خوشنویسی، نقاشی، معماری و حتی سینما دارای مفهوم، سبک و ژانر شود. بنابراین چشم‌انداز و مسیر آینده مؤسسه، ترسیم مکتب هنر رضوی از دل گنجینه آثار نفیس هنری است.

پس از حوادث نیمه دوم امسال، برگزاری اردوهای یک روزه برای بیش از 4 هزار دانش‌آموز، یکی از اقدامات مؤسسه جوانان آستان قدس رضوی به‌شمار می‌رود. این دانش‌آموزان اغلب از نداشتن ارتباط با معلمان و حتی والدین خود گله٬مند بودند اما در این اردوها که توسط مجموعه‌ای منتسب به امام رضا(ع) برگزار شد، با عشق به حضرت، ارتباط مؤثری با مربیان برقرار و مشکلات و مسائل خود را مطرح و بر استمرار این همدلی تأکید کردند.

همچنین برگزاری چهارمین دوره «بی نهایت شو» از دیگر اقدامات شاخص این مؤسسه در سال جاری است. این دوره ویژه نوجوانان دهه هشتادی است، به این صورت که با شروع هر مرحله، محتوا در قالب فایل فیلم و متن در اختیار شرکت‌کنندگان قرار می‌گیرد و سپس آنان باید به یک سؤال مطرح‌شده پاسخ دهند. هر مرحله با آزمون تلفنی و کار عملی به پایان می‌رسد و در تمامی مراحل، یک پشتیبان در مشهد شرکت‌کننده را همراهی و طی مسیر به او کمک می‌کند. مؤسسه جوانان در سال جدید با بازبینی در آموزش‌های خود، طراحی دوره‌های حضوری در مشهد و مراکز استانی را در دستور کار خود قرار داده است.

یکی از دیگر اقدامات انجام شده در حوزه فرهنگی طی سال 1401 مطابق با سیاست‌های ابلاغی آستان قدس، حمایت از تشکل‌ها بود. مؤسسه جوانان در سال جاری در جهت حمایت از تشکل‌های فرهنگی اقدامات مؤثری را بنا نهاد که برگزاری رویداد «هم‌افزا» و برپایی نمایشگاه و هم‌اندیشی با حضور 110 تشکل فرهنگی از سراسر استان نمونه‌ای از این اقدامات بود. همچنین مؤسسۀ بقاع نیز طرح حمایت از تشکل‌ها را در دو حوزه فرهنگی و علمی با نگاه به ضرورت، اثربخشی و استمرار در سطح کشور آغاز کرد.

یکی از فعالیت‌های مهم مرکز قرآن کریم حرم مطهر رضوی، اجرای طرح ملی «من قرآن را دوست دارم» است که امسال با همکاری اعتاب مقدسه برگزار شد. همچنین نخستین دوره اختتامیه طرح تحفیظ رضوی با حضور 555 حافظ قرآن برگزار شد.

امسال در مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی (به‌نشر) فعالیت‌های جدیدی درخصوص تولید کتاب‌های صوتی و ارائه آثار در فضای مجازی و تولید کتاب‌های دیجیتالی آغاز شد. همچنین کسب رتبه‌ها و عناوین متعدد در جشنواره‌های معتبر ملی مرتبط با کتاب از جمله تقدیر از اثر «عقیله» در جایزه جلال و کتاب برگزیده شدن در جشنواره کتاب سال جمهوری اسلامی و...، همچنین موفقیت این مرکز در تولید آثار برای کودکان و نوجوانان از افتخارات به‌نشر در سال جاری است.

در موضوع به‌نشر امسال دو اتفاق مهم هم رقم خورد: اولی تأسیس فروشگاه بزرگ انتشارات آستان قدس رضوی در باب الجواد (ع) حرم مطهر بود که این فروشگاه جامع در همه حوزه‌ها و موضوعات کتاب‌های مورد نیاز مخاطبان را ارائه می‌دهد و اتفاق دوم افتتاح فروشگاه کتاب رضوی با کتاب‌هایی در دو موضوع قرآن و اهل بیت (ع) در دهه کرامت در شهر مقدس قم بود.

امسال برای نخستین بار در دهه کرامت متولیان اعتاب مقدس به دعوت حجت‌الاسلام والمسلمین مروی توفیق تشرف به حرم را پیدا کردند. این حضور در حقیقت اولین گام برای حرکت بزرگ در هم‌افزایی اعتاب مقدس بود که خوشبختانه با برگزاری جلسات متعدد با دستاوردهای آستان قدس رضوی در حوزه‌های مختلف آشنا شدند. ضمن اینکه زمینه تعاملات فرهنگی، اقتصادی، علمی و... بین همه اعتاب مقدس حاصل شد و امیدواریم در سال 1402 با طراحی معاونت بین‌الملل آستان قدس رضوی اولین اجلاسیه اعتاب مقدس را در مشهد برگزار کنیم.

در این زمینه در اجلاسیه اعتاب مقدسه که امسال در حرم مطهر حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) برگزار شد، متولیان محترم آستان‌های مقدس تقاضا داشتند شورای عالی انقلاب فرهنگی در تدوین سند ملی زیارت مساعدت کند؛ زیرا تاکنون سندهای مختلفی تصویب شده اما «سند ملی زیارت» تصویب نشده است.

در حال حاضر مراحل تدوین سند ملی زیارت با کمک همه اعتاب مقدس در حال انجام و مباحث نظری آن پایان یافته است.