بخش مهمی از آنچه در سند سیاست‌های کلان آستان قدس رضوی مد نظر قرار گرفته، مربوط به حوزه مدیریتی و راهبری است که اجرای آن بر عهده سازمان مرکزی این آستان گذاشته شده است. این سازمان که باید با رویکردهایی همچون انضباط، برنامه محوری، نظارت مستمر، هم‌افزایی و حرکت هماهنگ، مسیر تحقق چشم‌انداز 1410 آستان قدس رضوی را هموار کند، طی سال 1401 فعالیت‌های مهمی برای عملیاتی شدن این سیاست‌ها و برنامه‌های مرتبط با آن انجام داده است که در این گزارش مروری بر آن‌ها داشته‌ایم.

اولین اصل مد نظر در سیاست‌های کلان، «اِعمال حاکميت و نظارت در آستان قدس رضوي» است که اهداف کلان مرتبط با آن نیز تعیین شده است. «راهبري، نظارت و پشتيباني از مأموريت‌هاي آستان قدس رضوي در واحدها، سازمان‌ها و بنيادهاي تابعه» یکی از این اهدف کلان است که سازمان مرکزی آستان قدس رضوی طی سال گذشته سه اقدام برای تحقق آن انجام داده است: «تدوین نظام راهبری آستان قدس در ابعاد مختلف مأموریتی شامل نظام تصمیم، نظام برنامه‌ریزی و توسعه مدیریت، نظام سرمایه انسانی، نظام مالی و پشتیبانی، نظام فناوری اطلاعات، نظام ارتباطات و رسانه و نظام موقوفات و نذورات» و همچنین «تدوین شاخص‌های دستیابی به سیاست‌های بخشی آستان قدس رضوی».

هدف دیگر در این حوزه، «استقرار نظام مديريت عملکرد و نظارت بر تطبيق برنامه‌ها و فعاليت‌ها با اهداف، سياست‌ها و مأموريت‌ها» است که در این زمینه نیز 4 اقدام انجام شده است: «طراحی مدل و استقرار نظام پایش عملکرد سازمان‌ها و بنیاد‌ها از طریق برگزاری 5 دوره پایش برای 45 مرکز عملیاتی و ستادی در سطح آستان قدس رضوی»، «ارائه گزارشات تحلیلی دوره‌ای از وضعیت عملکردی حوزه‌های مختلف و امتیازدهی به واحدهای عملیاتی بر اساس ارزیابی عملکرد»، «تدوين شاخص‌ها و شناسنامه شاخص(در مجموع 400 شاخص)، شامل زمان‌بندي و هدف‌گذاري تحقق هر شاخص متناظر با برنامه ميان‌مدت هر يك از حوزه‌های سازمانی» و «تعريف برنامه، اقدام و پروژه‌های تحولی متناسب با برنامه ميان‌مدت هر يك از حوزه‌هاي آستان قدس رضوی.»

در سیاست‌های کلان آستان قدس، «ايجاد انسجام راهبردی ازطریق هدفمندی و برنامه‌محوری و مدیریت بهینه منابع و مصارف» نیز به عنوان یک اصل مهم دیگر مد نظر بوده و ذیل آن اهداف کلانی تعیین شده است. «ارزشيابي و انطباق اهداف، برنامه‌ها و فعاليت‌هاي واحدهاي تابعه با تحولات محيطي و نيازِ جامعه هدف» از جمله این اهداف است که در سال گذشته با 5 اقدام همراه بوده است: «طراحی و پیاده‌سازی نسخه جدید سامانه شفافیت آستان قدس رضوی»، «تدوین گزارش عملکرد دوره‌ای آستان قدس رضوی با محوریت حکم انتصاب تولیت محترم و سیاست‌های کلان آستان قدس رضوی»، «احصاء کامل اقلام آماری حوزه‌های فعال در حرم مطهر به منظور ساماندهی خدمات به زائرین»، «اتصال بودجه سازمانی به سیاست‌های بخشی در سطح فعالیت‌ها برای تمام حوزه‌ها» و «استقرار نرم‌افزار مدیریت پروژه به منظور نظارت مستمر بر عملکرد پروژه‌ها و پیمانکاران.»

همچنین برای تحقق هدف کلان «حفظ توازن در تخصيص منابع مالي و اقتصادي آستان قدس رضوي، براساس مأموريت‌ها و سياست‌ها»، ستاد مرکزی آستان قدس در سال گذشته 13 اقدام کلیدی را دنبال کرده است: «تدوین گزارش مقایسه‌ای پیشرفت برنامه‌ای و پیشرفت مالی برنامه عملیاتی سال به تفکیک واحدهای سازمانی و طرح بحث در جلسات پایش سه ماهه»، «انجام پایش ماهانه هزینه‌ها و درآمد‌های آستان قدس از طریق شکست ماهانه بودجه»، «مدیریت ایجاد تعهدات مالی متناسب با منابع تأمین شده از طریق برگزاری 19 جلسه شورای راهبردی منابع و مصارف»، «تفریغ بودجه 1400 در سطح 45 مرکز ستادی و عملیاتی آستان قدس رضوی؛ با هدف بررسی میزان تحقق برنامه عملیاتی سال»، «تدوین 572 فرم تخصصی بودجه 1402 در راستای تدوین بودجه‌ریزی بر مبنای عملکرد»، «توجه به مقوله اقتصاد فرهنگ و نگاه ویژه به مشارکت مردمی در بودجه 1402 آستان قدس رضوی»، «تعیین شاخص‌های برنامه‌ای حاصل از بودجه 1402 به تفکیک واحدها(بیش از 100 شاخص)»، «برنامه‌ریزی و پیش‌بینی تحقق درآمدهای عمومی و اختصاصی آستان قدس رضوی؛ از طریق تهیه کتابچه درآمدهای عمومی 1401 و کتابچه‌های درآمدهای اختصاصی بنیاد بهره‌وری موقوفات، بنیاد کرامت و سازمان علمی و فرهنگی»، «نظارت بر تعرفه‌گذاری خدمات علمی، فرهنگی و اجتماعی به منظور کاهش ضریب وابستگی مؤسسات»، «بررسی و تحلیل ابعاد درآمدی و ارائه سناریوهای پیشروی ادامه پروژه موزه جامع رضوی»، «بررسی ابعاد درآمدی مؤسسات بنیاد کرامت رضوی و پیش‌بینی راهکارهای افزایش درآمد بنیاد از طریق افزایش سطح خدمات در بودجه 1402»، «تدوین گزارش مالیات‌های پرداختی مؤسسات علمی، فرهنگی و اجتماعی از سال 1396 تا 1400» و «نهایی‌سازی طرح ساماندهی وضعیت بازارهای آستان قدس رضوی به‌منظور رفع موانع درآمدی و مدیریت بهینه.»

در این گزارش باید به هدف کلان «صيانت از اموال و دارايي‌ها، با اولویت نظامات پيشگيرانه، ازطريق تدوين و نظارت بر اجراي ضوابط و قوانين» نیز اشاره کرد که در سال گذشته برای تحقق آن، 6 اقدام مهم انجام شده است: «کنترل و نظارت هوشمند خودروهای سازمانی و استیجاری از طریق سامانه»، «تقویت بانک جامع اموال آستان قدس رضوی از طریق شناسایی و مستندسازی بیش از 2600 قلم کالای فاقد مستندات در انجام کنترل اموالی، شناسایی بیش از 670 قلم کالای فاقد بهره‌بردار»، «اجرای پروژه تفکیک انبارهای سرمایه‌ای از انبارهای مصرفی و ایجاد انبارهای تخصصی به منظور سامان یافتن چیدمان و بهره‌برداری مناسب‌تر از فضای انبارها»، «انجام خريدهاي عمده و پرتکرار سازمان به صورت متمرکز با هدف ایجاد صرفه‌جویی در نرخ و زمان‌بندی خریدها»، «تجهیز و آماده‌سازی ساختمان اداری ثامن با هدف ایجاد تحول در فضای اداری سازمان و تجمیع حوزه‌های ستادی پراکنده» و «طراحی و اجرای پروژه مکانیزاسیون حداکثری اسناد حسابداری و استقرار سیستم جامع مالی در ستادهای تابعه.»

دیگر اصل مد نظر، «بهبود مستمر سیستم‌ها و روش‌ها» است و یک هدف کلان آن «به‌کارگيري نظام تصميم‌گيري چابک، هوشمند و مؤثر با تکيه بر خرد جمعي و حاکميت فناوري اطلاعات».

فعالیت‌های این حوزه در شاخه «امنیت» و «برنامه‌ریزی و هوشمندسازی» صورت گرفته است. حوزه امنیت شامل 4 اقدام بوده است: «تهیه اسناد راهبردی از جمله سند چشم‌انداز و برنامه‌های عملیاتی کلان امنیت اطلاعات و سند برنامه راهبردی پدافند سایبری در گستره آستان قدس رضوی»، «ارتقای زیرساخت امنیت اطلاعات در گستره آستان قدس رضوی با برنامه‌ریزی و اجرای پروژه‌های فاز اول: راه‌اندازی مرکز عملیات امنیت‌(SOC)، تشخیص و پاسخ در نقاط انتهایی‌(XDR)، تست نفوذ نرم‌افزارها، ارزیابی سطح بلوغ امنیتی مجموعه‌ها و همچنین پروژه امن‌سازی و مقاوم‌سازی و رصد و پایش زیرساخت شبکه ارتباطی اتوماسیون صنعتی حرم مطهر رضوی»، «تأمین و بهره‌برداری از ابزارهای امنیتی مورد نیاز‌(مانند SIEM، WAF، Firewall، IdAM) با هدف ارتقای امنیت زیرساخت‌های شبکه، میزبانی و ارتباطی»، «ارتقای آمادگی و رزمایش سایبری با برنامه‌ریزی اجرای فاز اول پروژه‌های تیم دفاع و تیم حمله امنیتی»، «برنامه‌ریزی برای اجرای فاز اول مدیریت ریسک و کاهش سطح آسیب‌پذیری‌های امنیتی کسب و کارها». همچنین در حوزه برنامه‌ریزی و هوشمندسازی، می‌توان به این اقدامات اشاره کرد: «آغاز اجرای پروژه ارزیابی بلوغ فناوری اطلاعات در گستره آستان قدس رضوی»، «شروع تدوین معماری کلان داده آستان قدس رضوی با اجرای فاز شناخت پروژه «ایجاد زیرساخت کلان داده» به منظور فراهم آوردن ابزارهای پشتیبان تصمیم»، «اجرای فاز اول زیرساخت انتقال اطلاعات و مهندسی داده‌(هوش تجاری)»، «برنامه‌ریزی استقرار نظام راهبری فناوری اطلاعات»، «اجرای چند پروژه تحلیل و داده كاوي در محدوده ستاد مرکزی آستان قدس رضوی» و «ایجاد و نگهداشت نسخه اول زیرساخت داشبوردهای مدیریتی آستان قدس رضوی».

در راستای تحقق هدف کلان «اشتراک‌گذاري ظرفيت‌ها، زيرساخت‌ها و سرويس‌هاي فناوري اطلاعات ميان واحدهاي تابعه آستان قدس»، 14 اقدام توسط سازمان مرکزی آستان قدس رضوی اجرایی شده است: «تغییر معماری کلان زیرساخت و شبکه آستان قدس رضوی براساس ساختار استاندارد و بهینه و با رویکرد Microsegmentation و ZeroTrust»، «ممیزی مرکز داده آستان قدس رضوی بر اساس ممیزی و رتبه بندی مراکز داده (DCAS) و کسب رتبه 2»، «تجهیز و نوسازی و ارتقاء مرکز داده آستان قدس رضوی و جایگزینی تجهیزات بروز بجای تجهیزات فرسوده و قدیمی در جهت استفاده حداکثری از ظرفیت مرکز داده»، «راه‌اندازی Firewall نسل جدید NGFW جهت مدیریت و کنترل ترافیک‌های کاربران، سرورها و ارتباط با اینترنت و سایر شبکه‌های بیرونی»، «نوسازی و ارتقاء کلیه سیستم‌های در اختیار کاربران و بروزرسانی با سیستم عامل جدید»، «استقرار فاز اول سامانه جامع مدیریت سرمايه انساني»، «استقرار فاز اول سامانه مدیریت پروژه»، «توسعه سامانه‌های موقوفات از جمله وب‌سایت پذيرش وقف و همچنین بازطراحي سامانه پذيرش نذر»، «تکمیل پروژه مکانیزاسیون فرآیندهای مالی»، «طراحی و راه‌اندازی فاز اول سامانه شفافیت»، «مکانیزاسیون فرآیندهای گزینش و جذب و همچنین پذیرش امريه و طلاب»، «ارائه زیرساخت رویدادهای جشنواره ملی امام رضا علیه السلام، همایش بین‌المللی فعالیت‌های داوطلبانه، کنگره جهانی امام رضا علیه السلام و همچنین توسعه سامانه یاور رضوی»، «راهبری فنی سرشماره‌های ملی تلفنی مبتنی برVoIP از جمله 138 و 32020» و «راهبری سامانه مکان محور‌(LBS) خدمات نشر ديجيتال و ارزش افزوده مبتني بر مكان به زائرين حرم مطهر رضوي بر بستر اپراتورهاي تلفن همراه كشور در قالب سامانه پیامکی 8800.»

یکی دیگر از اهداف کلان مرتبط به این حوزه، «بهبود مستمرساختار و تشکيلات و بازمهندسي فرايندها» است که با 4 اقدام همراه بوده است: «بازنگری و اصلاح ساختار سازمانی 7 مرکز در راستای تحول ساختاری آستان قدس»، «تنظیم شرح وظایف در سطح مأموریت همه ستاد‌ها و واحد‌های تابعه و ارسال به شورای توسعه مدیریت و سرمایه انسانی»، «پیاده‌سازی طرح طبقه‌بندی فرایندها در جهت شناسایی فرآیند‌ها و فعالیت‌های سازمان مرکزی آستان قدس»، «تدوین 25 دستورالعمل و آیین‌نامه اجرایی در راستای نظم‌بخشی و استاندارد سازی فعالیت‌ها در سطح آستان قدس رضوی(شامل بازنگری آیین‌نامه معاملات، تدوین آیین‌نامه انتصابات، تدوین دستورالعمل پذیرش وقف، تدوین آیین‌نامه مشارکت‌های مردمی، تدوین دستورالعمل کمیته هماهنگی مراسم اربعین).

سازمان مرکزی آستان قدس رضوی در راستای سیاست «تعامل با نهادهای همسو و مدیریت‌های دولتی» و تحقق هدف کلان «شناسايي ظرفيت‌ها و جلب مشارکت دستگاه‌ها و نهادها به‌منظور تسهيل اجراي مأموريت‌ها»، 10 اقدام در سال 1401 داشته است، شامل: «استقرار سامانه سنجاق با رویکرد بسترسازی مناسب جهت یکپارچه‌سازی اطلاعات قانونی و تدوین شیوه‌های ارتباطات مالی ستادهای تابعه با نهادها و سازمان‌های دولتی»، «تهاتر مطالبات آستان قدس رضوی از دولت بابت بدهی شرکت‌ها به میزان 3600 میلیارد ریال»، «ایجاد سقف اعتباری مناسب برای تأمین مالی در آستان قدس رضوی از طریق اخذ تسهیلات بانکی»، «تفاهم‌نامه طرح ملی پالایش هوشمند آب چاه‌های مجاز؛ مابین املاک و اراضی آستان قدس رضوی و سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری»، «تدوین طرح راه‌اندازی رصدخانه تشرف در تعامل با معاونت زیارت استانداری خراسان رضوی، شهرداری مشهد و اپراتور‌های تلفن همراه»، «فراهم‌سازی مقدمات جهت بهره‌برداري از فاز اول پروژه داشبورد زيارت در ايام سال نو 1402 شامل جمعيت‌شناسي و دموگرافي قابل دريافت از اپراتور مانند جنسيت، سن، شهر محل سكونت، روندهاي حركتي، تخمين جمعيت و ساير تحليل‌هاي آماري زائرين حرم مطهر رضوي»، «عقد تفاهم‌نامه با پژوهشکده ثامن در راستای تدوین طرح تفصیلی بافت شهری مشهد مقدس»، «انعقاد تفاهم‌نامه همکاری مشترک با جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران در حوزه پدافند غیر عامل»، «پیگیری دریافت مجوز و تهیه طرح کسب و کار بانک قرض‌الحسنه رضوی»، «پیگیری جهت وصول مطالبات از اداره کل اوقاف و امور خیریه خراسان بابت هزینه‌های انجام شده در مسجد گوهرشاد.»

دیگر سیاست مهم مد نظر، «مديريت و توسعه نذورات و نظارت بر موقوفات» و تلاش برای تحقق هدف کلان « نظارت دقيق و بهنگام بر درآمدها و عوايد موقوفات و نذورات ازطريق مديريت متمرکز» بوده است. سازمان مرکزی آستان قدس رضوی در این زمینه نیز با 4 اقدام، تحقق هدف کلان معین شده را دنبال کرده است: «تدوین جلد پنجم وقف‌نامه‌های آستان قدس رضوی با جمع‌آوری تمام وقف‌نامه‌ها از سال 1385 لغایت پایان 1400 به تعداد 267 فقره وقف‌نامه»، «تهیه گزارش انباشت موقوفاتی از سال 1385 در جهت احصاء نیت‌های اجرا نشده واقفان و تعیین تکلیف اجرای نیت‌ها»، «تهیه لیست تمام رقبات هر شهرستان با ذکر(رقبه، مقدر سهام، پلاک فرعی، پلاک اصلی و بخش) واقف، سال وقف، مستندات وقفی، شماره مخطوطات و ردیف اسناد مالکیت»، «احصاء رقبات فاقد درآمد و تطبیق آن‌ها با دفاتر و پرونده‌ها و وقف‌نامه و طوامیر و لیست معاونت املاک با هدف هموارسازی مسیر درآمدزایی برای رقبات فاقد درآمد در بنیاد بهره‌وری موقوفات».