ما را دنبال کنید
روایتی از بزرگترین زن واقف در خراسان؛
«بانو گوهرشاد» جاودان در تاریخ
وقف يكى از سنتهاى مهم اسلامى است كه از زمان پيامبر اكرم(ص) وجود داشته و در اعصار ائمه معصومين مورد توجه بوده و تاكيدهاى فراوانى نسبت به آن در روايات اسلامى شده است و در طول تاريخ كارهاى مهمى به وسيله موقوفات انجام شده و بسيارى از مراكز علمى، درمانى، مدارس دينى و كارهاى خير اجتماعى از اين طريق انجام گرفته و مسلمانان جهان از بركات موقوفات، بهره فراوان گرفته و مىگيرند.
با گسترش فرهنگ وقف در جامعه، بستر مناسبی برای رشد ارزشهای معنوی و الهی ایجاد میشود. اسلام بر سنت حسنه وقف به عنوان یکی از اهرمهای مؤثر اعتقادی و فرهنگی برای جبران نیازهای مادی و معنوی جامعه تاکید کرده است.
درنتیجه از صدها سال پیش تاکنون واقفان خیراندیش با اختصاص بخشی از اموال خود برای خدمت مستمر به جامعه در قالب روش پسندیده که بارزترین و روشنترین مصداق احسان، انفاق، صدقه جاریه، تعاون و باقیات الصالحات است، منشا خدمات فراوان علمی، فرهنگی، هنری، رفاهی، بهداشتی در جامعه بودهاند که وجود صدها درمانگاه، بیمارستان، مدرسه، دارالایتام، کتابخانه و هزارها مسجد، قنات، پل، آب انبار و ... بهترین گواه و شاهد آن است.
در طول تاریخ افراد زیادی با وقف اموال خود باعث استمرار برکات و خیرات شدهاند که یکی از این افراد «بانو گوهرشاد بیگم» است که در سال ۸۲۱ هجری قمری موقوفات ارزشمندی را به جای گذاشت.
گوهرشادآغا يا گوهرشاد بيگم از اشراف زنان خراسان بوده است. وى زنى بسيار باتمكن، باوقار، خردمند، باثروت و با احتياط بود که به واسطهی کثرت اطعام ، اطعام، انعام، صدقات، خيرات، حسن تدبير، سياست و حيا مقامى والا داشت. به گفته مرحوم حاج ملاهاشم خراسانى در كتاب منتخب التواريخ «مخدره گوهرشادآغا مسلماًشيعه بوده و در كمال اخلاص و حسن عقيده مسجدى را در مشهد مقدس بنا نهاده و میتوان گفت كه اين مسجد مقدس قديمىترين مسجد موجود شيعه در اين ناحيه است». بانو گوهرشاد دارای ۲ فرزند به نامهای بایسنقر و ابراهیم بوده است، بایسنقر خطاطی زبردست بود. او قرآن را کتابت کرده و آثار هنری بایسنقر هنوز هم در مسجد گوهرشاد موجود و البته در نوع خود کم نظیر است. این خانواده اهل هنر بوده و کارهای درخشانی در خراسان انجام دادند.
او در سال۷۸۰ هجری قمری ديده به جهان گشوده است و در نهم رمضان سال ۸۶۱ هجری قمری در سن ۸۱ سالگى بر اثر وسوسه جمعى، فرمان قتلش توسط « اَبوسَعید بن محمد بن میرانشاه بن تیمور» برادرزاده شاهرخ در هرات، صادر شد و پيكرش در مدرسه گوهرشاد در هرات كه خود آن را ساخته بود، كنار مزار همسرش به خاك سپرده شد.
پدر گوهرشادآغا «امير غياثالدين ترخان» است كه يكى از امراى عهد تيمورى بوده و در جنگهاى بزرگى شركت داشته و چنگيزخان و توانست لقب «ترخان» را کسب نماید. ترخان يا آغاجى يا آغجى، عنوان منصب خاصى در دستگاه امراى ماوراءالنهر و خراسان بوده است كه صاحب اين منصب، واسطه ميان سلطان و رعيت بوده و به خاطر حشمت و نفوذى كه داشته بدون التزام به رعايت نوبت و رخصت نزد سلطان میرفته است.
یکی از بهروزترین و بزرگترین موقوفات کشور و جهان اسلام، موقوفه بانو گوهرشاد است که شامل اراضی و مزارع مختلف بوده که امروز در مناطق مسکونی قرار گرفته است. این موقوفات که در حوزههای مختلف است و به بهترین نحو تلاش شده تا از آنها بهرهبرداری شود. موقوفات بانو گوهرشاد در حوزههای مختلف از جمله کشاورزی، دامپروری، باغداری و آبزیپروری است که که با توجه به کثرت حوزههای فعالیت، به نوبهی خود سهم چشمگیری در توسعه اشتغالزایی ایفا نموده است.
گوهرشاد بیگم را بیشتر با نام مسجد جامع گوهرشاد میشناسیم؛ بنایی فاخر، زیبا و مملوء از خاطرات تلخ و شیرین که ساخت آن در سال ۸۲۱ هجری قمری آغاز شد و اتمام آن ۱۱ سال زمان برد. با این حال شاید کمتر کسی بداند که این بانوی خیراندیش و هنرپرور، بانی بناهای بسیاری در کشور همسایه ما، افغانستان بوده است؛ بناهایی که در زیبایی و معماری کم از مسجد جامع گوهرشاد مشهد ندارند. در پرتو نیت خیرخواهانه گوهرشادبیگم، مسجد جامع هرات، مدرسه و خانقاه مهد علیا که کهنترین اماکن این شهر است، بازسازی شد و معماران چیرهدستی مانند «قوامالدین شیرازی» به زیبایی و موزونی بنای آن، همت کردند.
مسجد جامع گوهرشاد يكى از مهمترين بناهاى دوران شاهرخ است كه در جنوب حرم مطهر رضوی قرار دارد. همانطور که گفته شد گوهرشادآغا ساخت اين مسجد را در سال ۸۲۱ هجری قمری آغاز كرده است و به موجب تاريخى كه در كتيبه ايوان مقصوره و به خط پسر گوهرشادآغا نوشته شده است اين بناى باشكوه در این سال به انجام رسيده است. علت اصلی جاودانگی این موقوفه پس از ۶۰۰ سال و استواری آن قرار گرفتن این بنا در آستان مطهر حضرت علی بن موسی الرضاg است.
