ما را دنبال کنید
مروری برنفایس خطی موجود در موزه وکتابخانه آستان قدس رضوی
گنجینه های کتاب در قلب حرم
کتابخانه آستان قدس رضوی به عنوان یکی از بزرگترین کتابخانه های ایران و جهان اسلام دارای آثار ارزشمندی در حوزه میراث مکتوب است. انتساب این کتابخانه به امام هشتم باعث شده تا دوستداران آن امام هُمام، اندکی پس از شهادت ایشان، کتب خطی و قرآن های خودشان را وقف روضه رضویه نمایند، به طوری که در سال ۳۲۷ هجری قمری شاهد وقف اولین جزوات قرآنی توسط کشواد بن اِملاس بر این روضه منوره هستیم.
۹۷ هزار نسخه خطی، قرآن و جزوه قرآنی در کتابخانه آستان قدس رضوی
در حال حاضر در مرکز نسخ خطی این کتابخانه حدود ۵۷ هزار کتاب خطی،۲۰هزار قرآن و جزوه قرآنی نگهداری می شود. بیشترین نسخههای خطی این کتابخانه در موضوع فقه حدود ۱۲هزار نسخه، اخبار ۹هزار نسخه و ادبیات ۸۲۰۰ نسخه می باشد. از دیگر موضوعات نسخ خطی موجود در این کتابخانه می توان به کلام، حکمت، تاریخ، جغرافیا، طب، تجوید، تفسیر، منطق، اصول فقه اشاره نمود.
نگهداری از آثار منسوب به ائمه معصومین
در این کتابخانه آثار مختلفی از صدر اسلام تا کنون از ائمه معصومین، دانشمندان، علما، نویسندگان، شاعران، ادیبان، حکما و هنرمندانبه زبان های عربی و فارسی نگهداری میشود. برخی از نفایس قرآنی این کتابخانه عبارتند از قرآنهای منسوب به ائمه معصومین cروی پوست به خط کوفی از جمله قرآن امام علی، قرآن امام حسن، قرآن امام حسین، قرآن امام سجاد قرآن امام صادق، قرآن امام موسی کاظم و قرآن امام رضا جزوات قرآنی ابن سیمجور وقفی ۳۸۳ هجری قمری، جزوات قرآنی مصاحفی قزوینی کتابت وتذهیب ۳۸۷-۳۹۱ هجری قمری، جزوات کتابت و تذهیب عثمان بن حسین وراق غزنوی در سال های ۴۶۲ – ۴۶۶ هجری قمری، قرآن یاقوت مستعصمی کتابت ۶۸۹ هجری قمری، قرآن ابراهیم سلطان کتابت ۸۲۷ هجری قمری، قرآن عبدالله طباخ کتابت کتابت ۸۴۵ هجری قمری، قرآن بایسنقرمیرزا کتابت قرن ۹ هجری قمری، قرآن علیرضا عباسی قرن ۱۱ هجری قمری، قرآن نیریزی کتابت ۱۱۰۸ هجری قمری و قرآن علیعسکر ارسنجانی کتابت ۱۲۸۱ هجری قمری و قرآن تمام تذهیب و ترصیع که کتابت شده توسط ملاعلی بروجردی در قرن سیزدهم هجری .
قدیمیترین کتاب خطی موجود در این کتابخانه
قدیمیترین کتاب خطی این کتابخانه شرح «دیوان تمیم بن مقبل» در موضوع ادبیات به تاریخ ۳۸۰هجری قمری میباشد که محمد بن معلَی اَزدی آن را شرح نموده و این نسخه توسط علی بن ابی طالب العباس کتابت شده است.
صحیفه سجادیه؛ کتابت در سال ۴۱۶ هجری قمری
دیگر اثر نفیس این کتابخانه صحیفه سجادیه می باشد که در سال ۴۱۶ هجری قمری توسط حسن بن ابراهیم الزامی کتابت شده است. این اثر ارزشمند، قدیمترین نسخه خطی صحیفه سجادیه در کتابخانه های ایران است که به خاطر نفیس بودن آن توسط میراث مکتوب نسخه برگردان یا فاکسی میله شده است.
مصباح المتهجد شیخ طوسی
مصباحالمتهجد شیخ طوسی از دیگر آثار نفیس این کتابخانه است که توسط عبدالجبار بن علی نقاش رازی در سال ۵۰۲ هجری قمری کتابت شده و قدیمیترین نسخه خطی این اثر در بین کتابخانه های ایران محسوب میشود و توسط مدیرشانه چی وقف کتابخانه آستان قدس رضوی شده است.
نسخه فاکسی میله شده دیوان خازن اصفهانی
اثر نفیس دیگر این کتابخانه نسخه خطی دیوان خازن اصفهانی است که در سال ۴۸۱ هجری قمری توسط ابوالفتح بن علی کتابت شده است. این نسخه به خاطر منحصر و یگانه بودن در بین کتابخانه های ایران توسط میراث مکتوب فاکسی میله یا نسخه برگردان شده است.
نسخه خطی که ارزش جهانی دارد
از دیگر نفایس این کتابخانه که ارزش جهانی دارند نسخه خطی سفرنامه ابن فضلان است؛ که مجموعه مشاهدات عینی وی در سالهای ۳۰۹ و ۳۱۰ هجری قمری است. از این کتاب تنها یک نسخه در جهان وجود دارد . به همین دلیل این نسخه در فرانکفورت آلمان نسخه برگردان یا فاکسیمیله شده و در سوریه تصحیح و تحقیق و به زبانهای آلمانی، روسی و انگلیسی نیز ترجمه شده است.
قدیمی ترین نسخه خطی ارشاد الاذهان در بین کتابخانه های ایران
نسخه نفیس دیگر این کتابخانه کتاب ارشاد الاذهان تألیف علامه حلّی است. این کتاب توسط زین الدین علی بن اسماعیل در سال ۷۰۱ هجری قمری کتابت شده و اجازه علامه حلّی به وی در برگ اول نسخه کتابت شده، درج گردیده است.
این نسخه قدیمترین نسخه خطی ارشاد الاذهان در بین کتابخانه های ایران بوده و در تصحیح و تحقیق آن مورد استفاده مصححین قرار گرفته است.
اثر تک نسخه رساله محیطیه غیاث الدین جمشید کاشانی
اثر نفیس دیگر این کتابخانه رساله محیطیه غیاث الدین جمشید کاشانی در علم ریاضیات است که نسخه اصل بوده و توسط خود مؤلف در سال ۸۲۷ هجری قمری کتابت شده است. این نسخه با توجه به این که منحصر و تک نسخه بوده به صورت فاکسی میله یا نسخه برگردان توسط انتشارات میراث مکتوب در سال ۱۳۹۱ منتشر شده است.
یادداشتی ارزشمند در کتاب «غایة الوصول» علامه حلَی
یادداشت ارزشمند دیگر در کتاب غایة الوصول علامه حلَی است که واقف در نسخه چنین آورده است «هذا المجلد وقف علی روضة امامی و حوالیها و خزانه الکتب و انا الفقیر الی الله الغنی القوی محسن بن محمد الرضوی المشهدی و حرّر ذلک فی ۱۴ صفر سنة ۹۲۵» که نشاندهنده این نکته است که کتابخانه آستان قدس رضوی در سال ۹۲۵ هجری قمری از رونق و شکوه خاصی برخوردار بوده است.
کتاب مناجات نامه حضرت علی
دیگر نسخه نفیس این کتابخانه ،کتاب مناجات نامه حضرت علی است که توسط میرعلی هروی در سال ۹۳۹ هجری قمری کتابت شده است. همچنین نسخه نفیس مخزن الاسرار نظامی گنجوی به خط میرعماد در این گنجینه وجود دارد که در سال ۱۰۲۲ هجری قمری کتابت شده است.
کتاب الحشائش تألیف دیوسکوریدوس به زبان یونانی
یکی دیگر از نفایس خطی این کتابخانه کتاب الحشائش تألیف دیوسکوریدوس از مشاهیراطباء است که به زبان یونانی تألیف شده است. این کتاب بعدها توسط مهران بن منصور به زبان عربی ترجمه شده است. نسخه حاضر در قرن هفتم هجری کتابت شده و دارای ۸۷۳ مجلس تصویر به شیوه بین النهرین و مصوّرترین نسخه خطی کتابخانه آستان قدس رضوی است.
تفسیر روضالجنان ابوالفتوح رازی
دو نسخه خطی نفیس دیگر این کتابخانه، که دارای یادداشت های قدیمی و ارزشمندی از واقفین آنها میباشند کتاب تفسیر روض الجنان ابوالفتوح رازی است که واقف در پشت برگ اول نسخه چنین نگارش کرده است: «چون در روضه رضیه مرضیه رضویه و روضه مطهره جوامع کلام الله و مصاحف بسیار بود اما تفسیری که همه طوایف از آنجا استفاده معانی قرآنی توانند نبود بنابراین مشارالیه این مجلد تفسیر را با سه مجلد دیگر بر روضه شریفه منوره وقف کرد بتاریخ سلخ ربیع الاخر سنه احدی و ستین و تسعمائه». این یادداشت نشان دهنده این مطلب است که در سال ۸۶۱ هجری کتابخانه آستان قدس رضوی وجود داشته و از قدمتی دیرینه برخوردار است.
