مرکز ارتباطات‌و رسانه

اداره مطبوعات سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی به‌عنوان تنها آرشیو بزرگ و فعال در شرق کشور توانسته فرصت مطالعه و بهره‌مندی از هزاران نسخه نشریه گردآوری‌شده از سراسر ایران و جهان در زبان‌های مختلف را برای زائران و مجاوران در کنار زیارت مضجع شریف امام هشتم شیعیان (ع) فراهم کند.

قدیمی‌ترین وقف مطبوعات در کتابخانه‌های ایران
تاریخچه شکل‌گیری اداره مطبوعات آستان قدس رضوی با روزنامه «وقایع اتفاقیه» گره خورده است؛ چراکه کتابخانه آستان قدس رضوی که قدمتی چند صد ساله دارد، از همان آغازین شماره وقایع اتفاقیه، نسخه‌های دریافتی آن را ثبت کرده است. در واقع، پس از موافقت ناصرالدین شاه قاجار در دوره صدارت میرزا تقی‌خان فراهانی ملقب به امیرکبیر برای انجام اصلاحات، روزنامه‌ای برای اهل ایران که آنان را از امورات داخله و وقایع خارجه آگاه کند، تأسیس شد. امیرکبیر نیز روزنامه وقایع اتفاقیه را در سال ۱۲۶۷ قمری بنیان نهاد. گردآوری روزنامه‌ها نیز از همان روزهای آغازین انتشار مطبوعات مورد توجه بوده و بر تهیه و حفظ آن‌ها تأکید می‌شده است. بدین ترتیب، بسیاری از مراکز فرهنگی و روزنامه‌خوانی‌های کشور از ابتدا به فکر ماندگاری این میراث مکتوب بوده‌اند. تاریخ مستند نخستین وقف مطبوعاتی نیز به سال ۱۳۳۴ قمری برمی‌گردد که سیدحسین نایب‌التولیه وقت آستان قدس رضوی، دوره کامل روزنامه وقایع اتفاقیه را به همراه نسخه دست‌نویس ۳۵ شماره نخست روزنامه، از سوی بانو اشرف‌السلطنه همسر اعتمادالسلطنه، وزیر انطباعات و مدیر این روزنامه، بر کتابخانه این آستان مقدس وقف کرده، مشروط بر اینکه از شهر بند ارض اقدس (حرم مطهر رضوی) بیرون برده نشود و کمال محافظت را در ضبط و حفظ آن‌ها کنند. بنابراین شاید بتوان وقف اشرف‌السلطنه را قدیمی‌ترین وقف مطبوعات در کتابخانه‌های ایران به‌شمار آورد، چراکه قبل از پیدایش بسیاری از کتابخانه‌های بزرگی که اکنون فعالیت دارند، انجام شده است.

جذب گسترده منابع پس از پیروزی انقلاب اسلامی
در ادامه می‌توان گفت تا پیروزی انقلاب اسلامی، بیش از ۳۰۰ عنوان مجله، روزنامه و سالنامه جذب کتابخانه بارگاه ملکوتی رضوی شده که در کنار منابع چاپ سنگی و سربی این کتابخانه نگهداری می‌شده است. سرانجام در سال ۱۳۵۹، در راستای آگاهی دقیق‌تر از موجودی مطبوعات کتابخانه، تسهیل خدمات، حفاظت بهتر و تقویت فراهم‌آوری نشریات ادواری، آرشیو مطبوعات کتابخانه آستان قدس رضوی شکل گرفت تا تمام منابع مطبوعاتی در این بخش قرار گیرد. از این زمان، روند جذب مطبوعات رشد فزاینده‌ای به خود گرفت و با بهره‌گیری از روش‌هایی چون سنت‌های حسنه وقف و اهداء، واسپاری نشریات، خرید و مبادله، هر روزه ده‌ها عنوان و صدها نسخه جدید از نشریات به آرشیو سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی افزوده شد. به همین دلیل، شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال ۱۳۶۸ بخش‌نامه‌ای تصویب کرد که تمام ناشران مطبوعاتی یک نسخه از نشریات را برای مرکز مطبوعات کتابخانه این آستان مقدس ارسال کنند. تمام این موارد به توسعه چشمگیر آرشیو مطبوعات این سازمان کمک شایانی کرد، چنان‌که اکنون موجودی این مرکز، پس از ۴۰ سال فعالیت مستقل، از مرز ۲ میلیون نسخه گذشته و تبدیل به یکی از سه مرکز مهم مطبوعاتی کشور شده است.

بزرگ‌ترین آرشیو مطبوعات دانشجویی ایران
امروزه با گسترش و پیچیدگی ارتباطات، رسانه‌ها نقشی مهم و انکارناپذیر در جهت تأثیرگذاری سیاست‌ها و راهبردهای هر جامعه به عهده دارند. در طول تاریخ، رسانه‌ها به‌ویژه مطبوعات توانسته‌اند به‌عنوان یک اهرم تأثیرگذار در افکار عمومی به‌شمار آیند و هر مجموعه‌ای که استفاده بهینه‌تری از این اهرم کرده، طبعاً منافع بیشتری نصیب خود کرده است. در این میان، نشریات دانشجویی به‌عنوان یک رسانه نیمه‌فراگیر یا به تعبیر دیگر، رسانه فراگیر در محدوده خاص، نقش مهمی در تأثیرگذاری بر افکار عمومی دانشجویان در امور گوناگون دارند. مقام معظم رهبری در نخستین همایش نشریات دانشجویی کشور در سال ۱۳۷۷ از فعالیت در حوزه نشریات دانشجویی با عنوان یک کلاس درس برای متصدیان و بانیان نشریات یاد کردند و آن را یک دوره آموزشی و کاری با ارزش لقب دادند و خطاب به دانشجویان فرمودند: از همین نشریات دانشجویی استفاده کنید، به مخاطبان خودتان قدرت تحلیل بدهید که حوادث و پدیده‌ها را بتوانند بشناسند و تحلیل کنند و نگذارید از بیرون دانشگاه برای محیط دانشجویی خط و رسم و نشان و هدایت‌های غلط درست کنند. ایشان نشریات دانشجویی را فضای مناسبی برای بیان افکار و اندیشه‌ها معرفی کردند و معتقدند به همین جهت است که این نشریات می‌تواند زمینه مناسب و اولیه‌ای برای شناسایی و پرورش نخبگان فراهم کند.

نشریاتی از سال ۱۳۱۵ شمسی
نشریات دانشجویی در ایران قدمتی بیش از ۸۵ سال دارد. هرچند بسیاری از منابع، از نشریه «دانشجو» که در سال ۱۳۳۰ شمسی منتشر شده، به‌عنوان نخستین نشریه دانشجویی نام می‌برند، ولی موجودی آرشیوهای مطبوعاتی از جمله آرشیو مطبوعات آستان قدس رضوی، سالنامه‌ای با نام مؤسسات علمی و فلاحتی کرج را نشان می‌دهند که در سال ۱۳۱۵ شمسی توسط دانشجویان پایه دوم دانشکده فلاحت کرج به‌صورت سالانه در تهران با موضوع کشاورزی و باغبانی منتشر شده که هدف آن ارائه گزارشات سالانه و شناساندن این مؤسسات به مجامع و محافل علمی بیان شده است. بنابراین طبق مستندات موجود، این سالنامه را باید نخستین نشریه ادواری دانشجویی ایران بدانیم. آرشیو مطبوعات آستان قدس رضوی در طول بیش از چهار دهه فعالیت مستقل، وظیفه فراهم‌آوری تمام نشریات منتشرشده در کشور را به عهده دارد. در همین راستا، شناسایی و جذب نشریات دانشجویی که بخش مهمی از تاریخ مطبوعات ایران را شکل می‌دهد، نیز از وظایف کارشناسان این آرشیو بوده و هست. ثمره این تلاش‌ها، جذب بیش از ده هزار عنوان نشریه دانشجویی کشور است که سبب شده اکنون بزرگ‌ترین آرشیو مطبوعات دانشجویی ایران در کتابخانه آستان قدس رضوی شکل گیرد و در حال ارائه خدمات تخصصی و پژوهشی به محققان می‌باشد.