مرکز ارتباطات‌و رسانه

مروری بر هنرهای به کار رفته در حرم مطهر رضوی
حرم مطهر حضرت امام علی ‌بن موسی ‌الرضا (علیه‌السلام) مجموعه‌ای عظیم از بناهای کهن و جدید است که در اطراف مضجع شریف آن امام همام، در طی دوازده سده گسترش یافته است؛ مجموعه‌ای از رواق‌ها، فضاهای زیارتی، صحن‌ها، مساجد، مدارس و نهادهای خدماتی.
حرم مطهر را باید موزۀ زنده‌ای از هنرهای اسلامی و تاریخ مجسم معماری اسلامی ایرانی دانست. باشکوه‌ترین جلوه‌های معماری، نفیس‌ترین آرایه‌های هنری، گنجینۀ عظیمی از اشیاء موزه‌ای، آثار خطی و فرهنگی و ذخائر علمی و هنری تمدن اسلامی ایران در این مجموعه گرد هم آمده است. مشهورترین افراد تاریخ ایران، از حدود هزار و ۲۰۰ سال پیش به این سو، یا در این خاک مقدس آرمیده‌اند یا در آن نشانی دارند. پاک‌نهادترین مردمان جهان تشیع، به‌ویژه مردمان ایران‌زمین، از جای‌جای این سرزمین، مال، جان، هنر و همت‌شان را در سده‌های طولانی وقف این نهاد مقدس کرده و به نیروی عشق و اخلاص و ارادت، بر شکوه و جلال آن افزوده‌اند.
طرح "مروری بر هنرهای به کار رفته در حرم مطهر رضوی" همراه با نقشۀ شماره‌گذاری‌شده به معرفی هنرها در مکان‌های حریم مطهر پرداخته است. این اماکن عبارتند از بقعه و گنبد مطهر، رواق‌ها، مسجد جامع گوهرشاد، مدرسه پری‌زاد، مدرسه دو در (دارالقرآن کریم)، صحن‌ها، کتابخانه مرکزی، موزه‌های حرم مطهر.

بازخوانی، معرفی و تحلیل کتیبه‌های مسجد جامع گوهرشاد
طرح "بازخوانی، معرفی و تحلیل کتیبه‌های مسجد جامع گوهرشاد" شامل بررسی پیشینۀ تاریخی مسجد گوهرشاد، معرفی خوشنویسان، بازخوانی و تحلیل تاریخی و هنری کلیۀ کتیبه‌های تاریخ‌دار موجود در مسجد گوهرشاد اعم از صحن، ایوان‌ها، شبستان‌ها، مناره‌ها و سازندگان و حامیان ساخت، روند تاریخی ساخت و مرمت کتیبه‌های آن در طول تاریخ با استفاده از منابع مکتوب، ویژگی‌های معماری و مشخصات کالبدی مسجد و کتیبه‌ها، اجزای مختلف صحن از نظر معماری شامل ایوان‌ها، رواق‌ها و...، دسته‌بندی و تحلیل عمومی کتیبه‌های مسجد گوهرشاد، همراه با استفاده از پلان و نقشه برای معرفی جغرافیایی مسجد و کتیبه‌های آن می‌باشد.

تحقیق و بررسی و پژوهش در مورد ۱۰۰ نسخۀ نفیس با موضوع ادبیات و دواوین موجود در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی
در بین کتاب‌های خطی و نفایس موجود در گنجینۀ مخطوطات کتابخانۀ مرکزی آستان قدس رضوی، پس از مصاحف شریفه و قرآن کریم، بیش‌ترین تعداد نفایس، اختصاص به نسخه‌هایی با موضوع ادبیات دارد. این مجموعه که شناسایی و معرفی آن به لحاظ کتاب‌شناسی، نسخه‌شناسی و آرایه‌های هنری مورد نیاز محققان، پژوهشگران و علاقه‌مندان آثار کهن و نفیس فرهنگ و ادب ایرانی اسلامی است، شامل مجموعه‌ها، دواوین و آثار شاعران و فرهیختگان فرهنگ و هنر این مرز و بوم می‌باشد. لذا با تحقیق و پژوهش کارشناسان، تعداد ۱۲۰ نسخۀ نفیس که همگی از نظر نوع خط، تذهیب، جلد و کتاب‌آرایی از نفایس و نوادر آثار خطی محسوب می‌شوند، انتخاب و پس از تهیۀ متون کتاب‌شناسی و نسخه‌شناسی، عکاسی از صفحات منتخب و شاخص هر نسخه انجام می‌گیرد.

شاهکارهای هنر و معماری حرم مطهر رضوی
لزوم وجود کتابی که در آن از تمام بخش‌های حرم مطهر به صورت مدون و با توضیحات و راهنمایی‌های لازم عکس و چشم‌انداز گویا و مفید فراهم سازد، پوشیده نیست. حرم مطهر مجموعۀ عظیمی با یک صد هکتار پهنه است که شامل بخش‌های مختلف زیارتی و خدماتی می‌باشد. عوامل مختلف مانند اختصاصی بودن بخش‌هایی از حرم برای آقایان و بانوان، ازدحام جمعیت و رفت و آمد زیاد و محدودیت‌ها و ممنوعیت‌های تصویربرداری از اماکن مقدسه باعث شده تا بازدید همۀ بخش‌های حرم و مشاهده و یادداشت‌برداری از آن‌ها برای پژوهشگران مشکلی رایج باشد. از طرف دیگر، تعداد کتاب‌های عکس از حرم مطهر انگشت‌شمار است. کتاب‌هایی چون بارگاه رضا مربوط به قبل از انقلاب می‌باشد و کتابی چون در این قطعه از بهشت، فاقد فهرست و مشخصات لازم برای یک آلبوم عکس تحقیقی است. تدوین چنین آلبومی، گام مهم و اساسی در حل مشکل دسترسی و مشاهدۀ میدانی اماکن حرم مطهر می‌باشد و کمک مهمی برای پژوهش‌های مربوط به حرم مطهر است.

معرفی و شناسایی نقش‌مایه‌های انسانی و جانوری در کاشی‌کاری‌های حرم مطهر رضوی
کاشی‌کاری با ورود اسلام به ایران، به‌تدریج جایگاه خاصی در تزیین بناهای ایرانی پیدا کرد و معماران ایرانی برای تزیین بناهای مذهبی و غیر مذهبی از این هنر نهایت استفاده را بردند. امروزه با جست‌وجو در مناطق مختلف ایران می‌توان سردرها، مناره‌ها، گنبدها و دیوارهای مساجد، مقابر، مدارس و... را مشاهده نمود که با کاشی تزیین شده‌اند. حرم مطهر حضرت رضا (علیه‌السلام) نیز از این قاعده مستثنی نیست و شاید بتوان گفت مجموعۀ حرم مطهر رضوی، موزۀ شیوه‌های گوناگون کاشی‌کاری در دوران مختلف اسلامی است. هنرمندان ایرانی از دوران ایلخانی تا حال حاضر با استفاده از تکنیک‌های کاشی زرین‌فام، کاشی معرق و یا کاشی هفت‌رنگ، نهایت سعی و تلاش خود را برای هر چه زیباتر شدن این مجموعۀ مقدس به‌کار برده‌اند. در این طرح، سعی شده با مطالعۀ کاشی‌کاری‌های حرم مطهر رضوی، نقش‌مایه‌های انسانی و یا جانوری به‌کار رفته در کاشی‌ها که مورد استفاده هنرمندان ایرانی بوده است معرفی شوند، همچنین تا حد امکان نمادشناسی و سیر تحول برخی از این نقش‌مایه‌ها در هنر طراحی ایرانی مورد مطالعه قرار گیرد.