ما را دنبال کنید
مکتب هنر رضوی؛ از ضرورت پژوهش تا بازخوانی
تلاش‌های ویژه آستان قدس رضوی در موضوع هنر و پژوهش
مکتب هنر رضوی؛
از ضرورت پژوهش تا بازخوانی
بدون تردید زبان هنر، جهان‌شمول‌ترین زبان برای توسعۀ ارتباطات انسانی، ارتباطات میان‌فرهنگی و نشر و بسط اندیشه است. در طول تاریخ همواره بیش‌ترین و گسترده‌ترین تعامل میان دین و هنر وجود داشته و همواره نهاد دین با توجه به ظرفیت هنر برای نشر معارف و آموزه‌های دین از این زبان بهره برده است. به دیگر سخن، هنر زبان قدرتمند، ژرف و گستردۀ امتداد اجتماعی حوزه‌های مفهومی است. در جهان اسلام نیز هنر همواره در خدمت اعتلای جامعۀ اسلامی بوده و مهم‌ترین جلوه‌گاه درخشش تمدن اسلامی بوده است. حرم مطهر رضوی نمونه‌ای بی‌مانند از جلوه‌گری اندیشۀ دینی در قالب محسوس است. بیش از هشت‌صد سال هنرمندان کوشیده‌اند تا در مسیر ارادت به حضرت رضا (ع) و در دایرۀ معنایی اندیشه و سیرت این امام بزرگوار (ع) آثاری را بیافرینند که زیبایی کلام ایشان را بازتاب داده و بر دل و جان همۀ انسان‌ها بنشاند. طیف گستردۀ هنرهای موجود در حرم مطهر رضوی و استمرار آفرینش این هنرها در همۀ سده‌های گذشته نشان از پیوند ناگسستنی دین و هنر در مدار امامت دارد.
مجموعۀ باشکوه حرم مطهر رضوی، دربرگیرندۀ گنجینه‌ای شگرف از هنرهای گوناگونی است که در بهترین شکل و برازنده‌ترین هماهنگی در کنار یک‌دیگر قرار گرفته و پندارۀ مفهومی زیارت را عینیت بخشیده و در برابر دید همگان قرار می‌دهند. رنگارنگی و دگرگونی این هنرها چنان بی‌نظیر است که به‌کار بردن عنوان گنجینه برای این انبوه سترگ، حکمت‌آمیز و دقیق است. در هر روزگار تاریخی، هنرمندان و یا کارگزاران حکومتی کوشیده‌اند تا همۀ تجربۀ خویش را به‌کار بندند تا بهترین اثر طول حیات خویش را در این سپهر قدسی بیافرینند. ولی با افسوس، بسیاری از وجود چنین شاهکارهایی و جزئیات آن در مجموعۀ حرم مطهر رضوی آگاه نیستند.
در برخورد با این گنج بی‌مانند چند مسئله به شکل جدی نمود دارد:
بایستگی پاسداری از این گنجینه و نگاه‌داری و نگاهبانی از آن (آن‌هم در شرایطی که این گنجینه وضعیتی مشابه دیگر آثار هنری و گران‌بهایی که در موزه‌ها و در شرایط امنیتی و بسته نگاه‌داری می‌شوند نداشته و همواره در معرض و دسترس قرار دارد)
شناسایی، خوانش و بررسی این گنجینه و زمینه‌سازی برای دست یافتن به الگوهای نوآورانه برای آفرینش آثار هنری نو
مطالعۀ آثار و رسیدن به دریافتی هستی‌شناسانه از آثار و کشف رموز معنایی و درونی آن‌ها
مجموع توجه به این سه مسئله موجب می‌شود تا زمینۀ فراوری و تبدیل مفاهیم والای قدسی و رضوی در چارچوب زبان امروزی و هماهنگ با مخاطب فراهم گردد. تحقق این سه رویکرد زمانی ممکن خواهد شد که بتوان به شکلی روشمند به الگویی جامع دست یافت تا بتواند دو مسئلۀ بنیادین نهفته در این رویکردها یعنی چگونگی امتداد اجتماعی زیارت در زیست انسان معاصر با زبان هنر و زمینه‌سازی ساخت‌یافتن هنر اسلامی بر مبنای گفتمان انقلاب اسلامی به‌عنوان عرصۀ جلوه‌گری تمدن نوین اسلامی را پاسخ دهد.
مکتب هنر رضوی همان کلان‌الگویی است که می‌کوشد شیوۀ بازنمایی و فراوری مفاهیم معرفتی به‌ویژه حوزۀ رضوی را در قالب‌های محسوس و فرم‌های متنوع هنری دریابد. این مکتب در پی آن است که بر اساس این روش آزمون‌شده و پر سابقه، زمینۀ امتداد اجتماعی زیارت در زیست انسان معاصر و معنویت‌خواه را فراهم آورد. یکی از جنبه‌های مهم این امر، توجه به بُعد پژوهشی این حوزه است. هنر رضوی به‌عنوان یکی از شاخه‌های هنر اسلامی از یک‌سو و به‌عنوان الگوی بی‌مانند در هنر شیعی که از ظرفیت‌های گستردۀ معنایی و فرمی برخوردار است، می‌تواند برای نخستین‌بار در تراز جهانی به‌عنوان نخستین نظریۀ هنر شیعی بازتاب یابد. در گام نخست، بدون تردید این امر نیازمند طرح این موضوع در فضاهای دانشگاهی و گفت‌و‌گوی تخصصی پیرامون آن به‌ویژه در تراز جهانی است.
این مکتب به‌عنوان یکی از مدخل‌های مهم هنرپژوهشی در جهان اسلام، بر اصول و ارزش‌هایی مهم ازجمله توحید، ولایت، عقلانیت، عدالت و زیبایی استوار بوده و به دنبال تعالی انسان و جامعه است. آشکار است که مهم‌ترین روش دست یافتن به راز و رمز چگونگی تبدیل شدن مفهوم و معنا به فرم‌های هنری در حرم مطهر رضوی و رسیدن به الگوی معاصر، نیازمند بازخوانی گنجینۀ حرم مطهر با استفاده از انواع رویکردهای هنرپژوهشی است. در این راستا، پژوهش در حوزۀ مکتب هنر رضوی، نه‌تنها برای شناخت عمیق‌تر این مکتب، بلکه برای احیاء و ترویج آن در جامعۀ امروز نیز از اهمیت ویژ‌ه‌ای برخوردار است.
