مرکز ارتباطات‌و رسانه

تاریخچۀ کتابخانۀ آستان قدس رضوی با فراز و فرودهای گوناگون تاریخی در خراسان و مشهد مقدس، پیوند خورده است. نخستین بارقۀ پیدایش این جلوۀ قدسی، شش قرن پیش از این، در اثر خیرخواهی و ایمان راستین واقفان و اهداکنندگان با اخلاص و بینام و نشان زده شد، سپس عواملی نظیر روی آوردن طلاب علوم دینی مقیم شهر مشهد مقدس، زائران فاضل و دوراندیش و بذل عنایت خادمان و شیفتگان بارگاه امام رضا(ع)، موجبات رونق آن را فراهم آورد.

تاریخچه ساخت کتابخانه مرکزی
از حدود سال ۱۱۵۰ هجری قمری، مکان ویژهای برای کتابخانه در نظر گرفته شد، اما توجه جدی به جایگاه کتابخانه به اوایل قرن ۱۴ شمسی برمی‌گردد. همین امر، مهم‌ترین سبب شتاب در روند توسعۀ کتابخانه و اقبال روزافزون پژوهشگران و کتاب‌خوانان به این مکان به شمار می‌رود. گرچه محل کتابخانه، در طول سالیان، بارها تغییر کرده، همواره در جوار مرقد مطهر و داخل حوزۀ اماکن متبرکه قرار داشته است. نخستین بنای جامع و مستقل کتابخانه در سال ۱۳۳۰ شمسی در ضلع شمال غربی رواق امام خمینی (ره) کنونی (صحن امام خمینی سابق) ساخته و سپس در سال ۱۳۵۶ شمسی به ساختمان جدید و وسیعی واقع در طبقۀ فوقانی موزۀ آستان قدس رضوی، واقع در ضلع شرقی همان رواق، منتقل شد.

بنایی با مساحت ۲۸ هزار مترمربع
ساخت بنای باشکوه ساختمان کنونی نیز که از سال ۱۳۶۰ شمسی آغاز شده بود، در سال ۱۳۷۲ شمسی با مساحت ۲۸ هزار و ۸۰۰ مترمربع زیربنا به پایان رسید و از نیمۀ دوم سال ۱۳۷۳ شمسی بهره‌برداری شد. این ساختمان عظیم در سالروز میلاد فرخندۀ حضرت ثامن‌الحجج(ع)، مطابق با ۲۲ فروردین سال ۱۳۷۴ شمسی، طی مراسم باشکوهی با حضور رئیس‌جمهور وقت، تولیت فقید آستان قدس رضوی، جمع کثیری از شخصیت‌های فرهنگی، پژوهشگران و شماری از کتابداران به طور رسمی گشایش یافت و از آن روز تاکنون یکی از اصلی‌ترین مراکز برای پژوهشگران و محققان در کشور به شمار می‌رود.

تالار محققان؛ نمونه حمایت از پژوهش
تالار محققان کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی بارزترین نمونه حمایت از پژوهش و پژوهشگران می‌باشد. این تالار در فضایی نزدیک به یک‌هزار مترمربع، شبانه‌روز پذیرای پژوهشگران از سراسر کشور است که جهت استفاده از منابع اطلاعاتی کمیاب این کتابخانه و استفاده از امکانات و خدمات اطلاع‌رسانی مناسب این بخش به آن مراجعه می‌نمایند. به طور کلی اعضای این بخش را دانشجویان دکتری تخصصی که در حال تدوین رساله می‌باشند و دانشجویان کارشناسی ارشدی که به مرحله تصویب پیشنهاده تحقیق خود رسیده‌اند و همچنین مؤلفان و نخبگان دانشگاهی و پژوهشگران تشکیل می‌دهند.

دو تالار مجزا برای بانوان و آقایان
تالار محققان از دو تالار مجزا برای آقایان و بانوان تشکیل شده است که افراد محقق می‌توانند در هر شیفت کاری تعداد پنج کتاب و در طول روز ۱۰ نسخه کتاب از مخزن بسته درخواست نمایند. در مجموع محققان می‌توانند تعداد ۵۰ نسخه کتاب از مخزن بسته در دست مطالعه داشته باشند و در صورت نیاز با هماهنگی اداره، تعداد این کتاب‌ها قابل افزایش خواهد بود. در هر تالار تعدادی میز عمومی و تعدادی میز انفرادی وجود دارد که میزهای انفرادی در قسمت آقایان ۱۰۰ عدد و در قسمت بانوان ۸۵ عدد است.

ارائه خدمات ویژه به پژوهشگران
با توجه به اهداف و سیاست‌های تالار محققان که پژوهش و تحقیق اولویت اول آن است این بخش در راستای کمک به محققان و پژوهشگرانی که عضو آن هستند امکان استفاده رایگان از اینترنت وایرلس را به میزان ۵۰۰ مگابایت در هر شبانه‌روز فراهم آورده است. محققان می‌توانند برای انجام تحقیقات خود از کتاب‌های موجود در مخزن بسته و همچنین پایگاه مقالاتی که با توجه به IP سازمان نظیر نورمگز، مگ ایران، سیویلیکا و ایران‌نمایه از طریق رایانه آن‌ها قابل دسترس است و پایان‌نامه‌های بخش و منابع مرجع موجود در تالار محققان استفاده نمایند. اعضای تالار محققان می‌توانند از خدمات مشاوره پژوهشی، در زمینه موضوع‌یابی، تدوین طرح، پرسشنامه، روش تحقیق و مآخذشناسی، شیوه استناد به منابع مختلف، شناخت و ارزیابی منابع و ... استفاده نمایند. همچنین، امکان استفاده از مشاوره اساتید مجرب دانشگاهی در برخی رشته‌های علوم انسانی نظیر ادبیات و تاریخ در تالار محققان وجود دارد.

مرکز نسخ خطی؛ در اختیار فهرست‌نگاران و کتاب‌شناسان
مرکز نسخ خطی آستان قدس رضوی نیز در محل کتابخانه مرکزی جهت استفاده کتابداران، فهرست‌نگاران، کتاب‌شناسان، استادان، دانش‌پژوهان و نویسندگان به ارائه خدمات پژوهشی می‌پردازد. امکان استفاده از کتب مرجع، فرهنگ‌ها و دایره‌المعارف‌های فارسی، استفاده از منابع تخصصی موجود در کتابخانه تخصصی (کتاب‌شناسی، نسخه‌شناسی، رجال‌شناسی، نسخه‌های خطی) امکان استفاده از نشریات، استفاده از فهارس کتب خطی، اجازه مطالعه کتب خطی، سنگی، عکسی و میکروفیلم، ارائه خدمات منابع الکترونیکی تخصصی و نرم‌افزارهای مرتبط، جستجوی اطلاعات کتاب‌شناختی نسخه‌های خطی در نرم‌افزار کتابخانه‌ای سازمان، امکان تهیه پرینت اطلاعات کتاب‌شناختی پایگاه‌های مرتبط در نرم‌افزار کتابخانه، معرفی محققان به کتابخانه دیجیتال جهت تهیه تصویر از نسخ خطی، معرفی محققان به کارشناس و ارزیاب کتب خطی در جهت مرتفع شدن سؤالاتشان در زمینه کتب خطی (کتاب‌شناسی و نسخه‌شناسی) و ارائه خدمات تخصصی مخطوطات به محققان از جمله مواردی است که در مرکز نسخ خطی در اختیار پژوهشگران قرار می‌گیرد.

پژوهش در موزه رضوی
موزه آستان قدس رضوی یکی از مجموعه‌های بزرگ موزه‌ای در ایران است که بناهای تاریخی آن مربوط به شش قرن معماری در دوره اسلامی و اشیای تاریخی آن نشان‌دهنده انواع هنرها، سنت‌ها و صنایع دستی در ده قرن گذشته است. پس از انقلاب شکوهمند اسلامی، آستان قدس رضوی با رویکرد توسعه امور فرهنگی با استفاده از فرهنگ حسنه وقف مبادرت به افزایش فضا و اشیای موجود به موزه کرد. همگام با توسعه فضاهای نمایشی، فرصتی برای پژوهشگران حوزه تاریخ و هنر به وجود آمده است تا بتوانند با تحلیل و تعمیق در اشیای موجود در این مجموعه‌ها به اطلاعات گران‌بهایی در زمینه تاریخ و هنر اسلامی و مرز و بوم ایران زمین دست یابند و کتاب‌ها، مقالات و پایان‌نامه‌های ارزشمندی را با استفاده از راهنمایی کارکنان توانمند موزه‌های آستان قدس رضوی به سرانجام برسانند.

گنجینه مطبوعات در اختیار پژوهشگران
اداره مطبوعات کتابخانه آستان قدس رضوی به عنوان یکی از معتبرترین گنجینه‌های نشریات ایران و جهان اسلام، با تکیه بر سنت حسنه وقف و اهداء ایجاد گردید. این گنجینه بالغ بر دو میلیون و ۳۰۰ هزار نسخه نشریه را فراهم آورده و در دسترس محققان و پژوهشگران قرار داده است. منابع آرشیو مطبوعات به زبان‌های مختلف و مشتمل بر نشریات تخصصی، علمی–پژوهشی، دانشگاهی، عمومی، حوزوی، دانشجویی، دانش‌آموزی، تجربی و نشریات الکترونیکی است. این مرکز با استفاده از منابع غنی فراهم‌آمده، محل انجام پژوهش‌های متنوع توسط پژوهشگران مختلف است که تا کنون ده‌ها کتاب، مقاله و پایان‌نامه در زمینه‌های مختلف، از این منابع ارزشمند، استخراج و منتشر شده است.

تحقیق و پژوهش با میلیون سند تاریخی
اسناد تاریخی از مهم‌ترین منابع مکتوب در پژوهش‌های تاریخی به شمار می‌آیند. این اسناد انواع گوناگونی دارند که شامل مکاتبات حکومتی، فرمان‌ها، معاملات سیاسی، گزارش‌های اقتصادی، فرهنگی، نظامی، اسنادِ قضایی، مالی، حقوقی و برخی نامه‌های خصوصی و خانوادگی است. گستردگی موضوعی این اسناد و ارتباط آن با حوزه‌های مختلف زندگی مردم افق‌های جدیدی را پیش روی پژوهشگران در تحقیقات تاریخی می‌گشاید و آنان را قادر می‌سازد با رویکرد تحلیلی به مطالعه اسناد بپردازند. سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، با داشتن ۱۳ میلیون برگ سند یکی از مهم‌ترین مراکز اسنادی در ایران به شمار می‌رود. این سازمان طی ۲۰ سال گذشته با تحقیق و پژوهش بر روی اسناد تاریخی، کتاب‌های ارزشمندی را به چاپ رسانده است. همچنین پژوهشگران و دانشجویان تحصیلات تکمیلی با راهنمایی همکاران این مجموعه، مقالات و پایان‌نامه‌های متعددی را بر اساس منابع و داشته‌های این مرکز تدوین کرده‌اند.