آستان قدس رضوی نهادی است که محوریت آن حرم مطهر حضرت رضا (ع) است و سایر فعالیت‌ها و اقدامات، همگی ذیل این پرچم انجام می‌شود. به همین دلیل تردیدی نیست که مهم‌ترین و اصلی‌ترین عرصه فعالیت خادمان این آستان مقدس، میزبانی از زائران امام هشتم(ع) و تلاش برای تسهیل زیارت آن‌هاست. البته خادمان حضرت در کنار انجام این مأموریت، خدمت‌رسانی در سایر عرصه‌ها را نیز با اشتیاق دنبال کرده‌اند که ثمرات و نتایج قابل توجهی نیز داشته است. با «مصطفی فیضی» مدیر عالی حرم مطهر رضوی به گفت‌و‌گو نشسته‌ایم و علاوه بر بررسی عملکرد خادمان حضرت طی سال 1401، اهدف مدنظر برای تحقق در 1402 را نیز از او جویا شده‌ایم.
اولین و مهم‌ترین تلاش ما خدمت به زائران و مجاوران بوده و هست که در سیاست‌های کلان ابلاغی نیز مدنظر بوده و به مدیریت عالی حرم مطهر رضوی ابلاغ شده است. طبق این سیاست‌ها، رسالت اصلی حرم مطهر رضوی، خدمت به زائران با تمشیت مطلوب امور حرم مطهر رضوی، ارتقای اثربخشی فرایند زیارت، تبیین و ترویج معارف اسلام ناب محمدی با تأکید بر سیره و معارف رضوی و توسعه فرهنگ وقف و نذر، با پشتوانه علمی و پژوهشی متقن و تکیه بر رویکرد سیستمی است. تعالی زیارت و خدمت به زائران و توجه به نیازهای معین و مشخص گروه‌های هدف نیز اصل مورد تأکید و شاخص اصلی ارزیابی فرایندها و نتایج است تا بتوانیم الگویی فاخر در حوزه مدیریت کارآمد اماکن مذهبی در سطح جهان اسلام ارائه کنیم. در این خصوص اولویت‌بندی‌هایی هم صورت گرفته است تا بتوانیم زیارت را تسهیل کنیم. این همان مطالبه‌ای است که در سیاست‌های ابلاغی هم قید شده تا حوزه‌هایی مانند فضاهای زیارتی، ارائه خدمات موردنیاز زائران، مسیرهای تردد، راهنمایی زوار و اطعام آنها را اولویت‌دهی کنیم. در رویکردهای تحولی برنامه میان مدت مدیریت عالی حرم نیز اصل «دسترسی به خدمات ضروری حرم مطهر رضوی در کوتاه‌ترین زمان و فاصله ممکن» مدنظر و پایه و اساس اقدامات است تا بتوانیم میزبانی شایسته ای از زائران داشته باشیم.
اقدامات شاخصی که برای انجام این مأموریت داشته‌اید، چه بوده است؟
به لطف خدا و عنایت ثامن‌الحجج (ع) دستاوردهای آستان قدس رضوی در این زمینه بسیار پربار است. بخشی در حوزه خدمات تسهیل تردد و تشرف و بخشی در حوزه خدمات رفاهی. برای تسهیل زیارت، به ویژه تشرف سالمندان و افراد کم‌توان، طی یک سال اخیر به تعداد 400 هزار بار، صندلی‌های چرخدار حرم مطهر به متقاضیان امانت داده شد و در کنار آن، خادمان حرم نیز به تعداد 2.5 میلیون مرتبه، زائران نیازمند این خدمت را در صحن‌ها و رواق‌های حرم مطهر جابه‌جا کردند. به این‌ها اضافه کنید خدمات مداوم و بی‌وقفه 90 دستگاه زائربر برقی که در عدد و رقمی قابل توجه، 6 میلیون و 700 هزار زائر را در مسیرهای آغازین حرم، تا بارگاه منور رضوی مشایعت کردند.
خدمت دیگر برای تسهیل زیارت، اجرای طرح «معین‌الضعفاء» بود که در قالب آن، امکان تشرف مجاوران سالمند و توانیاب از نقاط مختلف شهر مشهد به حرم مطهر رضوی و همچنین بستر زیارت روضه منوره برای سالمندان فراهم شد. همچنین با توجه به دستور ویژه تولیت آستان قدس رضوی و تاکیدات قائم مقام ایشان، با انتقال محل پارک خودروهای کارکنان آستان قدس رضوی به بیرون از محدوده حرم، حدود هزار جای پارک خودرو در پارکینگ‌های زیرگذر برای بهره‌مندی بیشتر زائران عزیز در اختیار قرار گرفت. طرح مهم دیگری که باید به آن اشاره کنم، تهیه بلیط و تأمین هزینه بازگشت به موطن برای زائران ابن‌السبیل بود که هفت هزار زائر از آن بهره‌مند شدند.
برای تسهیل زیارت، در حوزه زیرساختی هم اقداماتی صورت گرفت؟
بله در این زمینه هم توفیقاتی حاصل شد. به عنوان مثال توانستیم رمپ‌های ویژه تردد صندلی چرخدار را ایجاد کنیم. همچنین پنج آسانسور در نقاط مختلف از جمله صحن انقلاب اسلامی، صحن پیامبر اعظم(ص) و بست شیخ طوسی و یک دستگاه پله برقی نیز در رواق دارالولایه به رواق دارالحجه برای تسهیل تردد زائران نصب شد. احداث هفت وضوخانه با 45 روشویی در رواق‌های حرم مطهر هم دیگر خدمت در این زمینه بود.
اقدام مهم دیگری که باید به آن اشاره کنم، تسهیل زیارت در حوزه اسکان و تردد زائران به ویژه در ایام پیک زیارتی بود. در این زمینه هم بیش از 6700 زائر از خدمت اسکان در زائرشهر، زائرسرا و موقوفه آصف بهره‌مند شدند و طی سال گذشته، 710 هزار نفر از زائران بزرگوار، یعنی به طور میانگین روزانه 2 هزار نفر در رواق‌هایی که برای استراحت شبانه زوار در نظر گرفته شده بود، میهمان ما بودند.
فعالیت دیگر، هماهنگی و تأمین وسایل ایاب و ذهاب برای تسهیل تردد زائران از نقاط مختلف شهر مشهد به حرم مطهر رضوی در مناسبت‌های ویژه بود که با مشارکت شهرداری مشهد صورت گرفت. البته به این فهرست باید خدمات تبلیغی و فرهنگی ارائه شده به گروه‌ها و کاروان‌های زیارتی را هم اضافه کنیم که طی سال 1401 و در این قالب، 967 هزار مخاطب این گروه‌ها و کاروان‌ها از آن بهره‌مند شدند. اما همانطور که در ابتدا عرض کردم، در کنار خدمات تسهیل تردد و تشرف، در حوزه رفاهی نیز خدمات متعددی ارائه شده است. مثلاً با افزایش ظرفیت پذیرش امانات وسایل زائران، در سال گذشته 7 میلیون و 900 هزار مورد امانت پذیرفته شد که به طور میانگین روزانه حدود 21 هزار مورد بوده است. خدمت به 68 هزار زائر برای پیدا کردن خانواده و همراهان، خدمت به 3700 مادر در زمینه نگهداری کودک، ارائه خدمت فوریت‌های پزشکی به 131هزار زائر، بهره‌مندی 38 هزار زائر از امکان استحمام و امکان شارژ تلفن همراه 290 هزار نفر از زائران هم برخی دیگر از این خدمات بوده است.
برای تقویت میزبانی از زائران غیرایرانی هم برنامه‌های متعددی اجرایی شده و به عنوان نمونه، تعداد زبان‌های خارجی در برگزاری برنامه‌های ویژه این زائران را افزایش دادیم. علاوه بر آن، برگزاری نشست‌ها و محافل تخصصی این گروه از زائران نیز تقویت شده است. مثلا گردهمایی كودكان و نوجوانان جهان اسلام از 18 ملیت در مناسبت‌های دهه فاطمیه و عید غدیر را برگزار کردیم. همچنین برگزاری باشکوه مراسم دعای عرفه برای 4500 زائر عرب‌زبان در رواق دارالمرحمه و جشن دانش‌آموختگی 400 دانشجوی خارجی دانشگاه‌های کشور از دیگر فعالیت‌های این حوزه بود.
یکی دیگر از مواردی که در سیاست‌های کلان آستان قدس رضوی برای حوزه حرم مطهر رضوی مشخص شده، «بهبود، انسجام و هماهنگی در وظایف و فرایندهای کاری و خدماتی نقش‌آفرینان سازمانی در حرم مطهر رضوی» است. برنامه‌ریزی‌ها و اقدامات مدیریت عالی حرم مطهر رضوی در این زمینه چه بوده است؟
در رویکردهای تحولی برنامه میان‌مدت، به این مهم توجه ویژه شده است؛ رویکردهایی وجود دارد که متولی آن یکی از معاونت‌ها است و حوزه دیگری مانند سازمان عمران و نگهداری برای اجرای بخش فنی پروژه‌های ذیل آن رویکرد، با معاونت متولی، همکاری می‌کند. با بررسی و تفکیک مأموریت‌های آستان قدس رضوی در سال 1399، تشکیلات مدیریت عالی حرم مطهر رضوی شکل گرفت و خدمات به زائران در قالب خدمات تبلیغی، فرهنگی، رفاهی، تأمین نظم و انضباط حرم مطهر رضوی همچنین امور عمرانی و نگهداری در قالب معاونت‌ها ذیل این مدیریت عالی ساماندهی شد؛ لذا ستاد مدیریت عالی وظیفه هماهنگی بین معاونت‌ها و راهبری خدمات در حرم مطهر رضوی را تسهیل می‌کند. اگر بخواهم به طور مصداقی اشاره کنم، تاکنون 6 اقدام شاخص برای انجام این مأموریت داشته‌ایم. نخست، ایجاد انسجام و هماهنگی از طریق تدوین برنامه راهبردی ذیل سیاست‌های کلان از ابتدای شکل‌گیری این مدیریت عالی بوده است و تمامی خدمت‌ها و پروژه‌ها در قالب برنامه عملیاتی سه ساله تنظیم شده است. در اقدام دوم، تدوین بودجه و بازنگری ساختار سازمانی حرم مطهر رضوی متناسب با خدمت‌ها ذیل گروه‌های خدمت و ارکان مأموریت مصوب ساماندهی شد؛ در این راستا، انجام وظایف و ارائه خدمات در قالب بودجه عملیاتی به طور سالانه هدف‌گذاری و اجرا می‌شود. همچنین با ارزیابی و پایش ماهانه و فصلی فعالیت‌های حرم مطهر، هماهنگی و هم‌افزایی وظایف را تسهیل‌سازی کرده‌ایم. در کنار آن، جلسات تصمیم‌‌گیری از جمله جلسه شورای معاونین حرم مطهر و کمیته حرم مطهر به ریاست تولیت محترم و سایر کارگروه‌های تخصصی، که از مهم‌ترین راهکارهای هماهنگی و انسجام امور است به طور دوره‌ای و هفتگی برگزار می‌شود.
اقدام دیگر تنظیم و بازنگری دستورالعمل‌ها و آیین‌نامه‌ها با نگاه فرایندی و تعیین نقش هر یک از معاونت‌های حرم مطهر رضوی در اجرای امور است. ضمن آنکه اجرای سند نظام راهبری آستان قدس رضوی که مهم‌ترین راهکارهای انسجام و هم‌افزایی در آن به تصویب رسیده پیگیری و دنبال می‌شود.
با توجه به جایگاه مردمی حرم مطهر امام رضا(ع) و تمایل مردم برای مشارکت در ارائه خدمات حرم، چقدر در جذب این مشارکت‌ها موفق بوده‌اید؟
جذب مشارکت‌های مردمی در سیاست‌های کلان به حرم مطهر رضوی ابلاغ شده است و ما تحقق این هدف را از سه مسیر «حضور و مشارکت مردم»، «حضور و اجرای مراسم» و «کمک‌های نقدی و غیر نقدی» دنبال کرده‌ایم که خوشبختانه با توفیقات قابل توجهی همراه بوده است. به عنوان مثال در سال 1401، مراسم خطبه‌خوانی شب شهادت حضرت رضا(ع) برای اولین بار در صحن پیامبر اعظم(ص) و با حضور گسترده مردم برگزار شد. «حسینیه حرم» نیز یکی از طرح‌های مهم این موضوع بود که توانستیم در ایام مناسبتی، صحن قدس را برای اجرای مراسم هیئت‌های مذهبی نقاط مختلف کشور در اختیار بگذاریم و این برنامه در مجموع بیش از 32 هزار مخاطب داشت. تشکیل و پشتیبانی از 20 گروه سرود به نام گلدسته‌های حرم با مشارکت و همکاری شهرداری مشهد هم یک فعالیت دیگر برای پررنگ کردن نقش مردم در اجرای برنامه‌ها بود.
طرح مهم دیگری که باید به آن اشاره کنم، برپایی مواکب خدمت‌رسانی به زائران بود که با استقبال بسیار خوبی همراه بود. به طور مثال در دهه آخر صفر، 97 موکب از 18 استان و 2 کشور خارجی، در 5 محور حریم حرم مطهر و شارستان‌ها برپا و در یک قلم، دو میلیون و 350 هزار غذا بین زائران توزیع شد. در دهه فاطمیه هم با مشارکت 12 موکب در 3 محور حریم حرم، حدود 230 هزار زائر در سه وعده نهار، شام و میان وعده پذیرایی شدند. این فقط مربوط به مواکب اطراف حرم مطهر بود و سایر مواکب در سطح شهر مشهد، جاده‌های منتهی به مشهدالرضا(ع) و همچنین در کشور عراق، بستر این مشارکت را گسترده‌تر کرد. به طوری که در دهه آخر صفر، 55 موکب داخل و خارج شهر مشهد به 2 میلیون 700 هزار زائر خدمت‌رسانی کردند و در ایام اربعین نیز بیش از یک میلیون و 257 هزار زائر در 6 موکب برون‌مرزی پذیرایی شدند.
حوزه دیگر برای جلب مشارکت‌های مردمی، پذیرایی از زائران امام رضا(ع) در داخل حرم مطهر بود. توزیع 218 افطاری بین زائران با مشارکت مواکب و هیئات مذهبی از جمله این فعالیت بود و علاوه بر آن پذیرایی در چایخانه‌های حضرت به تعداد 37 میلیون لیوان چای و همچنین فعال کردن چهارمین چایخانه حضرت در صحن امام حسن مجتبی (ع) نیز کاملاً با مشارکت مردمی انجام شد.
در حوزه جذب مشارکت‌های نقدی هم شاهد رشد خوبی نسبت به گذشته بودیم به طوری که حرم مطهر رضوی در سال 1401 بالغ بر 190 میلیارد تومان جذب مشارکت‌های مردمی داشت که بیشترین جذب مشارکت در خدمت‌های مواکب، چایخانه‌ها و گل‌آرایی بود.
بارها شنیده و دیده‌ایم که خادمان امام رضا(ع) در کنار خدمت در حرم مطهر، در خارج از حرم نیز برخی خدمات اجتماعی را به مردم ارائه می‌کنند. لطفاً به این موضوع هم اشاره‌ای داشته باشید.
پوشیدن لباس خادمی حضرت افتخار بسیار بزرگی است که باعث می‌شود خادمان برای شکرگزاری این توفیق، در عرصه‌های اجتماعی هم کنار مردم باشند. حضور آنها در طرح‌هایی مانند آزادسازی زندانیان، جشن‌های زیر سایه خورشید، غبارروبی مزار شهدا، دیدار با خانواده شهدا، دیدار با خانواده پیشکسوتان حرم مطهر، مراجعه به مراکز درمانی و بیمارستانی و مراکز استثنایی و.... از جمله محورهای این حضور بوده. به عنوان مثال در طرح سفیران ضامن آهو، با مشارکت خادمان امام رضا (ع) و بنیاد کرامت رضوی، 793 زندانی آزاد شدند و به آغوش خانواده‌هایشان بازگشتند. یا مثلاً در حوزه فعالیت‌های فرهنگی و عمرانی، خادمان امام رضا (ع) یک مسجد بین راهی در مسیر مشهد به چناران به زیر بنای 700 مترمربع احداث کردند تا استقبال از زائران پیاده را از آنجا آغاز کنند.
عرصه دیگر این خدمت، حضور و خدمت‌رسانی خادمان امام رضا(ع) در زمان وقوع حوادث و بلایا بوده است. به عنوان مثال در سرمای بی‌سابقه زمستان 1401 و قطع شدن گاز در شهرستان تربت جام، 3000 پرس غذای متبرک آماده و توسط خادمان در این شهرستان توزیع شد.
همچنین خادمان برای امدادرسانی به مسافرین قطارهای مشهد که به دلیل سرما دچار مشکل شده بودند پای کار آمدند و علاوه بر توزیع 2000 پرس غذای گرم متبرک، 785 نفر از این عزیزان را به مدت 5 شب در چهار محل اسکان پیش‌بینی شده در حرم مطهر، زائرشهر و زائرسرا اسکان دادند.
اولویت‌های مدیریت عالی حرم مطهر رضوی برای توسعه و بهینه‌سازی هرچه بیشتر فعالیت‌ها در سال ۱۴۰۲ چیست؟
با توجه به برنامه راهبردی و طرح‌های موجود، اهدافی را در این خصوص مدنظر داریم. اتمام پروژه‌های عمرانی در دست اقدام از اولویت‌های سال 1402 است و تمرکز بر تکمیل عملیات ساختمانی رواق زیرسطحی شیخ بهایی یکی از مهم‌ترین آن‌هاست.
در کنار آن تقویت حوزه امنیتی حرم مطهر رضوی در راستای حفظ سلامت و آرامش زائران را مدنظر داریم و همچنین افزایش سهم زائر در استفاده از پارکینگ‌های محدود حرم مطهر رضوی و تقویت شبکه ارتباطی مخابراتی حرم مطهر رضوی را دنبال خواهیم کرد.