کتاب «المعجم فی فقه اللغه القرآن و و سرٌ بلاغته» یکی از ارزندهترین کتابهای منتشر شده توسط بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی است و در واقع این کتاب فراتر از یک کتاب لغت و مجموعهای از معارف قرآنی است. از همین رو عنوان «الموسوعة القرآنیّة الکبرى» به پیشنهاد رهبر معظم انقلاب (مدّظلّه العالی) به عنوان آن افزوده شده است.
«المعجم فی فقه لغة القرآن و سرّ بلاغته» دایرةالمعارفی دربارهی لغات قرآن کریم و حاصل تلاش چندین سالهی مرحوم آیتالله واعظ زاده خراسانی و جمعی از همکاران ایشان است که به زبان عربی نگاشته شده است.تدوین کتابهایی در زمینهی توضیح لغات قرآن مجید، یکی از تلاشهای مسلمانان در تاریخ اسلام است و سابقهی آن به قرن اول هجری باز میگردد. میتوان گفت جدیدترین و جامعترین کتابها در زمینهی شرح لغات قرآن کریم، کتاب «المعجم فی فقه لغة القرآن و سرّ بلاغته» است.
این اثر ارزشمند همان گونه که از نامش پیداست، مربوط به حوزه واژهها، مفردات قرآن، بلاغت و اعجاز بلاغی است که در آن هر یک از کلمات قرآن به ترتیب حروف تهجّی (الفبایی) با سه رویکرد لغوی، بلاغی و تفسیری مورد بحث و بررسی قرار میگیرد.در این اثر سیر تحول و تطور معنایی هر یک از کلمات قرآن نزد علما و دانشمندان علم لغت و بلاغت و تفسیر مورد توجه قرار گرفته و تمام مطالب مربوط به بحثهای لغوی، تفسیری و بلاغی و… با رعایت ترتیب زمانی در یک جا گردآوری شده است تا امکان تطبیق و مقایسه دیدگاهها برای خوانندگان و پژوهشگران فراهم شود.این مجموعه ارزشمند در ۵ محور در حال تدوین است. در نخستین اقدام، آمار هر مدخل و واژهای که در قرآن آمده در ابتدای هر مدخل ذکر شده است، پس از آن مرحله گردآوری نصوص لغوی است که از خلیل بن احمد العین آغاز شده و تا «التحقیق» که از منابع جدید بوده نقل شده است مرحله سوم نظرات هر یک از مفسران در ذیل آن آیه شریفه گردآوری و از متقدمین آغاز و تا متأخرین ادامه دارد.
مرحله چهارم، تجزیه و تحلیل منابع لغوی است. این تجزیه و تحلیل در قالب اصول لغوی انجام میشود که این امر را از ابتدا تاکنون ابوعلی نجفی معروف به ناصرالعمرانی بر عهده دارد و مرحله پنجم استعمال قرآنی است که در زمان حیات مرحوم آیتالله واعظزاده، وی این مسئولیت رابر عهده داشت و پس از درگذشت ایشان شاگردان ایشان این کار را انجام میدهند.
چهل و هشتمین جلد از این اثر ارزشمند با حرف «ض» پایان یافته و به چاپ رسیده است و جلدهای۴۹، ۵۰ و ۵۱ نیز تا حرف «ط» را به خود اختصاص میدهد. این اثر تا جلد ۷۵ ادامه دارد.